Luật sư Trương Thanh Đức

Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) đang đề xuất hàng loạt biện pháp cứng rắn, thông qua Luật DN và Luật Đầu tư có hiệu lực năm 2015, nhằm dẹp bỏ tình trạng giấy phép con ban hành tràn lan gây khó dễ cho DN. Tuy nhiên, luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI cho rằng, sẽ không có nhiều tác dụng và hiệu quả trên thực tế. Trao đổi với phóng viên Thời báo Ngân hàng, ông Đức giải thích:

Tinh thần kiểm soát điều kiện kinh doanh thể hiện tại Luật DN và Luật Đầu tư thực chất không có gì mới. Luật DN năm 1999 cũng bắt đầu với quy định chỉ có Thủ tướng mới có thẩm quyền ký ban hành danh mục điều kiện kinh doanh, các cấp dưới không được làm. Sau đó, Luật DN năm 2005 cũng nói rất rõ giấy phép là phải ở cấp nghị định, không được phép ở cấp thông tư, văn bản dưới nghị định. Mặc dù luật quy định rõ ràng như thế, nhưng ở dưới giấy phép vẫn cứ ra “ào ào”.

Nhưng theo các văn bản hướng dẫn thi hành thì việc kiểm soát đã rất chặt chẽ. Chẳng hạn chỉ có Bộ KH&ĐT được quyền đề xuất các quy định về điều kiện kinh doanh; thông tư do các bộ, UBND các tỉnh ban hành sẽ đương nhiên hết hiệu lực sau ngày 1/7/2016…?

Trước tiên phải nhìn nhận rằng, Luật DN và Luật Đầu tư không đứng “một mình một chợ”. Đây chỉ là một trong những luật ngang hàng các luật khác, không có ưu tiên hay giá trị gì hơn. Thậm chí, thẩm quyền của Luật còn kém ở điểm: nếu cùng quy định về lĩnh vực này thì thực hiện theo luật khác có liên quan đến lĩnh vực đó. Và nó bị biến dạng trên thực tế, nhiều khi cả nghị định, thông tư theo luật chuyên ngành cũng được ưu tiên áp dụng. Như vậy, nghị định và thông tư hướng dẫn lại còn “to” hơn Luật DN.

Thứ hai, điều kiện kinh doanh cũng không chỉ nằm ở thông tư mà còn ở biểu mẫu, quy trình thủ tục, những quy định liên quan… rất khó có thể nói bỏ là được ngay. Vậy thì rất có thể lại như trước, bỏ thông tư này thì ngay lập tức lại mọc ra quy định khác tương tự, lại có công văn, chỉ đạo… đội lốt kiểu gì đó để trói chặt. Nếu DN nói văn bản dưới nghị định không có giá trị thì lập tức nó chuyển hoá rất nhanh thành một lô xích xông nghị định. Trước trong nghị định có 1 câu, giờ nhồi thêm 3-5 câu nữa, còn khó khăn hơn. Và quan trọng là thông tư “dựa hơi” vào luật và nghị định, chứ cũng không hẳn là bịa ra hoàn toàn mới.

Chưa kể hiện nay trong Luật chốt 267 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, thế nhưng đó là nguyên tắc chung, còn khi mở rộng giải thích ra thì mỗi ngành nghề cũng rất mênh mông. Vì trong Luật không phải ngành thật chi tiết, mà vẫn là lĩnh vực tương đối khái quát.

Thứ ba, các cơ quan thực thi đều có cái lý riêng. Họ nói rằng luật và nghị định cho phép giải thích, hướng dẫn chi tiết thi hành, đặt ra thủ tục, điều kiện, quy trình để thực hiện, thậm chí có thể khẳng định không hướng dẫn thì không bao giờ làm được. Thế thì phải hướng dẫn theo đúng tinh thần của luật để dễ dàng triển khai. Anh bảo không cần nhưng tôi thấy cần thiết, anh bảo vô lý nhưng tôi thấy hợp lý. Anh bảo sai nhưng tôi bảo đúng…

Để kiện văn bản, bãi bỏ điều kiện kinh doanh, doanh nghiệp phải chịu phạt trước

Nhưng, có một số ý kiến cho rằng, khi luật đã ra cụ thể như vậy, cơ quan quản lý nào vẫn gây khó dễ cho DN thì DN cứ kiện, thưa ông?

Nếu làm sai gây hậu quả, làm hỏng việc của DN thì kiện là đúng. Nhưng nếu nói văn bản này sai rồi kiện, yêu cầu bồi thường hay bãi bỏ thì luật chưa cho phép. Văn bản pháp quy thì không bị kiện. Chẳng hạn tôi làm việc này bị chính quyền phạt, tôi kiện. Tòa khi đó xem xét án phạt này có đúng luật hay không. Nếu như phạt trái với luật này luật kia thì lúc đó mới lộ ra câu chuyện là án phạt ấy căn cứ thông tư này và thông tư này trái luật, thì khi đó may ra mới xử lý được. Còn nếu tự dưng nói thông tư, nghị định đó trái luật để kiện đòi bác bỏ, hay đòi bồi thường thì vô vọng.

Tóm lại, để kiện thì DN phải chịu phạt trước và quy trình tiếp theo rất lằng nhằng. Cần phải có cơ chế để xử lý, giải quyết vấn đề đó. Chẳng hạn, Luật Tố tụng hành chính đang sửa tới đây phải quy định rõ việc được phép kiện các văn bản pháp quy.

Vậy theo ông, có giải pháp nào để từng bước giảm tình trạng ban hành “giấy phép con” tràn lan?

Tôi cho rằng, tốt nhất là đưa vấn đề điều kiện kinh doanh, giấy phép con trở thành trọng tâm trọng điểm, xử lý điển hình một vài vụ việc thì từ đó sẽ lan toả, cảnh báo cho tất cả lĩnh vực khác. Có hai cách: Một là tòa phải tuyên được một vài bản án là cái này trái pháp luật, vô giá trị, yêu cầu xử lý kiểm điểm. Hai là Thủ tướng có văn bản nêu đích danh vụ việc nào, văn bản của bộ nào trái luật rồi kiểm điểm, kỷ luật. Cái gì cũng thế, phải răn đe, có tấm gương để mọi người soi vào. Phải xử lý liên tục hàng chục vụ việc như vậy trong vài năm thì sẽ thành việc hiển nhiên không thể khác.

Nếu vậy, hy vọng để Luật DN và Luật Đầu tư xử lý được vấn đề “giấy phép con” còn mong manh?

Hai luật này có phát huy được tác dụng, hiệu quả hay không phụ thuộc vào các bộ, ngành, địa phương và cả môi trường vận hành pháp luật. Tôi cho rằng, sẽ khó có biến chuyển. Năm 2000, khi đưa ra các quy định tương tự thì còn phản ứng, còn cự cãi. Giờ chẳng ai cãi, nhưng người ta cứ lẳng lặng mà làm, dùng pháp luật riêng để đối phó với pháp luật chung, dùng quyền hạn để đối phó với trách nhiệm. Các cơ quan khác cũng có luật khác, cơ chế, nguyên tắc và muôn vàn lý sự khác để đối phó, chứ đâu có bó tay chịu trói, dễ dàng chấp nhận. Nếu không thực sự quyết liệt thì tình hình dễ rơi vào vòng luẩn quẩn, đổi mới nửa vời, gây thêm khó khăn, phức tạp.

Xin cảm ơn ông!