Làm sao để viết tiếng Việt đúng*

(NN&ĐS) – Viết sai chính tả tiếng Việt hầu hết là do không nắm vững từ ngữ và các quy tắc chính tả. Nhưng điều đáng nói là còn một số vấn đề chính tả tiếng Việt mà hâu hết mọi người không phân biệt được viết thế nào mới là đúng. Điều này tôi xin đề cập đến cách viết hoa và vị trí từ ngữ trong tiếng Việt.

Hiện nay, chính tả tiếng Việt có nhiều điểm khác so với những điều đã được dạy ở các trường phổ thông hơn 10 năm trước kia. Có điều đáng tiếc là những thế hệ trước không hề được tiếp nhận cái mới một cách chính thức. Qua bài “Chung quanh chữ i và y” trong Tạp chí Ngôn ngữ và Đời đống, số 8 (22) năm 1997, tác giả Hồ Sĩ Thoại cho biết, sau 12 năm kể từ khi có quy định của Bộ Giáo dục (cũ) về cách viết nguyên âm “i” và “y”, tác giả mới được biết. Điều đó đáng để chúng ta lưu tâm, nhất là theo tôi được biết, tác giả đã viết báo nhiều năm nay. Tôi cũng chỉ biết là có Quyết định số 240/QĐ ngày 05-3-1984 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục “Quy định về chính tả tiếng Việt và thuật ngữ tiếng Việt” chứ không biết nội dung quy định thế nào. Có lẽ mọi người cũng không biết phải tìm ở đâu, vì nó không được đăng trên Công báo theo quy định, cũng không được phỏ biến rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng. Đó là một trong những lý do giải thích tại sao lại xảy ra tình trạng phổ biến là hiểu sai và viết sai chính tả tiếng Việt hiện nay.

Danh từ riêng chỉ tên người hiện nay phải viết hoa cả các chữ họ, đệm và tên, nhưng trong khi bao nhiêu năm trước nhà trường dạy rằng chỉ viết hoa tên riêng. Vì thế, rất nhiều người vẫn viết theo lối cũ và cho là đúng với những điều đã được học. Tôi được biết, có một số giám đốc nhất định không chịu ký vào các văn bản xác nhận họ tên riêng nếu như chữ đệm viết hoa. Không thể trách người ta trong những trường hợp này, vì tuy trong Quyết định 240 nói trên có quy định khác với trước đây về cách viết hoa họ tên, nhưng những học sinh được dạy điều đó hầu hết còn đang ngồi trên ghế nhà trường.

Cũng từ nhiều năm nay, chữ đầu tiên của danh từ riêng chỉ địa danh được viết hoa tất cả các chữ, khác với trước kia là chỉ viết hoa chữ đầu. Nhưng đa số mọi người không biết điều đó. Bản thân tôi luôn viết hoa hết các từ nhưng cũng không dám chắc mình viết như vậy là đúng. Vì vẫn thấy ngay tên của tờ báo “Phụ nữ Việt nam” và báo “Nông dân Việt nam” không viết hoa chữ “nam” hay như tên tuần báo “An ninh Hải phòng” không viết hoa chữ “phòng”, báo “Hà nội mới” cũng không viết hoa chữ “nội”.

Còn những trường hợp phải viết hoa và còn viết hoa khác thì cũng khó phân biệt. Chẳng hạn chức danh là Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng Thương mại Cổ phần Hàng Hải Việt Nam”, thì ngoài các chữ “Phó”, chữ “Ngân”, chữ “Hàng” (trong Hàng hải) và Việt Nam chắc chắn phải viết hoa, còn các chữ “tổng”, chữ “giám”, chữ “thương” chữ “cổ” và chữ “hải” thì có viết hoa không? Hay trong cụm từ “Bộ luật Dân sự của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam” thì chữ “dân”, chữ  ‘nước”, chữ “xã” và chữ “chủ” có phải viết hoa không? Hay chức danh “Chủ tịch Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội”, thì chữ “nhân” và chữ “thành” có cần viết hoa không? Trên thực tế, thì có nơi viết hoa, có nơi không viết hoa. Trong Luật Tổ chức Quốc hội năm 1992, các Uỷ ban của Quốc hội cũng được viết hoa duy nhất chữ đầu tiên, theo tôi là không đúng. Ví dụ, trong “Uỷ ban Kinh tế và Ngân sách” của Quốc hội, ngoài chữ “Uỷ” thì phải viết hoa thêm hai chữ “kinh” và “ngân”.

Người ta thường coi báo chí là nơi khá chuẩn mực về sử dụng từ ngữ, nhưng về cách viết hoa thì cũng rất thiếu thống nhất. Chỉ riêng tên của chính các tờ báo cũng đã có nhiều sự thiếu thông nhất về cách viết hoa. Hầu hết các tên báo chỉ viết hoa chữ đầu, như Đại đoàn kết”, “Đầu tư”, “Pháp luật”, “Quân đội nhân dân”, “Tiền phong”, “Văn nghệ”, Nhưng một số tên báo lại viết hoa tất các các chữ như “Kinh Doanh Và Tiếp Thị”, “Người Cao Tuổi”, “Nhân Dân”. Hay “Thời báo Ngân Hàng” thì viết hoa cả hai chữ “Ngân Hàng” nhưng đến “Thời báo Tài chính” thì lại không viết hoa chữ “chính”. Cũng một chữ “đời” tương tự nhau, nhưng trong tên báo “Khoa học và Đời sống” thì viết hoa, còn trong tên tạp chí “Ngôn ngữ và đời sống” lại không viết hoa. Thậm chí một số tên báo không viết hoa chữ nào như “tuần tin tức”, “tuổi trẻ”. Ngay chính tên tờ báo “giáo dục & thời đại” của ngành Giáo dục cũng không hề viết hoa chữ nào và lại dùng “&” thay cho “và”. Lý giải vấn đề này quả thật không đơn giản. Quyết định 240 nói trên có đề cập đến vấn đề này không? Chẳng nhẽ viết thế nào cũng được hay chỉ là đơn thuần do thói quen? (tất nhiên, loại trừ các trường hợp viết in hoa toàn bộ).

Tôi cũng thấy nghi ngờ về trật tự sắp xếp từ ngữ tiếng Việt hiện nay. Trước tiên, nói về thứ tự chữ cái. Hiện nay, trong các văn bản pháp quy của Nhà nước có tới 4 kiểu đánh thứ tự bảng chữ cái. Thứ nhất, là kiểu phổ biến, đánh thứ tự theo bảng chữ cái tiếng Việt trên cơ sở 24 chữ cái trước đây, tức a, b, c, d, đ,… Thứ hai, cũng khá phổ biến, chỉ khác kiểu thứ nhất duy nhất là không có chữ “đ” (ví dụ trong Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước năm 1989 hay trong Nghị định số 49-CP ngày 15-8-1996 của Chính phủ về “Xử phạt hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự”). Thứ ba, là đánh thứ tự theo bảng chữ cái tiếng Anh, tức lần lượt a, b, d, e, f,… (ví dụ, trong Nghị định số 63-CP ngày 24-10-1964 của Chính phủ “Quy định chi tiết về quyền sở hữu công nghiệp”). Thứ tư, là đánh thứ tự chữ cái vừa có chữ “đ” của tiếng Việt lại có cả chữ “f” của tiếng Anh (ví dụ, trong Nghị định số 39-CP ngày 05-7-1996 của Chính phủ về “Bảo đảm trật tự, an toàn giao thông đường sắt”). Theo tôi, trong 4 cách đánh thứ tự trên, 3 cách sau là không đúng với chính tả tiếng Việt. Riêng kiểu thứ tư, thì quá là rất khó hiểu. Nhưng cũng sẽ khó giải thích được nếu như có ai đó thắc mắc: Tại sao không đánh thứ tự theo bảng chữ cái với đầy đủ 29 chữ tiếng Việt hiện nay (a, ă, â, b, c, d, đ,…)?

Liên quan mật thiết đến trật tự từ ngữ tiếng Việt còn có bộ dấu. Trước đây, các dấu tiếng Việt được quy định xếp theo thứ tự: Không dấu; dấu huyền, hỏi, sắc, ngã và nặng. Đến năm 1986, Từ điển Việt – Anh của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, do tác giả Bùi Phụng chủ biên vẫn xếp theo thứ tự này. Nhưng các cuốn Từ điển tiếng Việt từ năm 1988 trở lại đây của Trung tâm Ngôn ngữ thuộc Viện Ngôn ngữ hoặc do tác giả Hoàng Phê chủ biên, thì dấu sắc lại được xếp ở vị trí sau dấu ngã và trước dấu nặng. Như vậy, không biết đâu là chuẩn mực và vì tại sao lại có sự khác nhau như thế?

Trên thực tế, việc xếp thứ tự chữ cài và dấu tiếng Việt cũng đã bị sai lệch khá nhiều. Chẳng hạn, danh sách các vị Uỷ viên Thành uỷ của Hải Phòng hai khoá gần đây (đăng trên báo Hải Phòng) được chú thích xếp theo thứ tự a, b, c, nhưng chỉ đúng chữ cái đầu tiên, còn sau đó là lộn hết cả. Mới đây nhất, danh sách các vị đại biểu Quốc hội của Hải Phòng cũng được báo An ninh Hải Phòng số 21 tháng 8-1997 ghi là xếp theo thứ tự a, b, c, nhưng ông Hồng lại đứng trước bà Hà?

Tôi cho rằng, những vấn đề như trên cần phải được quy định thống nhất và tuyên truyền, phổ biến rộng rãi đề người Việt Nam có cơ hội viết đúng chỉnh tả Việt Nam. Trong khi chờ ban hành Luật thì cần thiết xây dựng ngay một nghị định của Chính phủ về Chính tả tiếng Việt và phải đăng trên Công báo, các phương tiện thông tin đại chúng, nhất là báo Nhân dân, Tạp chí Ngôn ngữ và đời sống

*Thanh Đức

————————————-
Bài viết đăng trên Tạp chí Ngôn ngữ và ĐS số 1 (27) tháng 1-1998:

Địa chỉ liên hệ: Trương Thanh Đức, Ngân hàng TMCP Hàng hải Việt Nam, 2A, Trần Quang Khải, Hải Phòng.

(Hải Phòng 9-1997)

(1.630)

Mãi sau này mới phát hiện ra, quy định về viết chữ i và y có trong “Một số quy định về chính tả tiếng Việt”, do Bộ Giáo dục và Ủy ban Khoa học xã hội đã ban hành tận ngày 30-11-1980, nhưng không tìm được.

Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI