Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC bình luận tại Hội thảo do Viện Kinh tế Việt Nam & VTV24 tổ chức tại Hà Nội 18-5-2018.
Tham luận Hội thảo về Dự thảo Luật Khu hành chính – kinh tế đặc biệt do Viện Kinh tế Việt Nam và VTV24 đồng tổ chức tại Khách sạn Melia, Hà Nội ngày 18-5-2018.
1.1. Dự thảo rơi vào tình trạng đẽo cày giữa đường, loay hoay và thay đổi liên tục với việc ưu tiên cái gì, ưu tiên lĩnh vực nào và ưu tiên đến đâu, vì không có quan điểm nguyên tắc và định hướng đúng đắn. Có thể nói, không có một lĩnh vực nào không cần ưu tiên trong đặc khu, từ kinh tế, văn hoá, xã hội, giáo dục, y tế, du lịch, giải trí,… hay thanh tra, công an, toà án cho đến luật sư, tư vấn pháp luật. Nếu đi theo hướng đó, thì ưu tiên tất cả là không được, mà thu hẹp thì cũng vô lý.
1.2. Đúng ra, với bối cảnh nền kinh tế thị trường hội nhập sâu rộng như hiện tại và định hướng tương lai thì không cần phải có đặc khu, mà cả nước phải là một đặc khu, thảo bỏ mọi rào cản bất hợp lý để phát triển. Tuy nhiên, nếu như vẫn cứ phải có thì cần tiếp tục xem xét một số vấn đề dưới đây.
2. Mục tiêu tổng quát:
2.1. Có Luật để tạo ra đặc khu phải đặt ra mục tiêu đột phá phát triền gấp hàng chục lần so với không có đặc khu. Nếu chỉ tập trung vào việc tạo ra ưu đãi về tiền thuế, đất, tài nguyên,… thì chỉ là sự dịch chuyển kinh tế giữa các địa bàn trong nước chứ không phải là tạo ra sự phát triển kinh tế. Đối với nhà đầu tư nước ngoài hiện nay cũng không trông chờ nhiều vào những ưu đãi này và nếu chỉ thu hút được nhà đầu tư ham mê ưu đãi loại này thì cũng là một sự thu hút không đáng.
2.2. Cần phải tránh tình trạng thành công hay thất bại của 3 đặc khu là do sự chuyển công ty, chuyển nhà ở, chuyển nơi làm việc đồng thời do tự thân và xu thế phát triển của địa bàn đó chứ không phải do tạo ra năng suất, sản phẩm, dịch vụ sáng tạo, giá trị tốt hơn, cao hơn, nhiều hơn.
3. Yêu cầu, đòi hỏi:
3.1. Tuy tên gọi là khu hành chính – kinh tế đặc biệt, nhưng thực chất chỉ là nhằm tạo ra khu kinh tế đặc biệt, chứ không phải nhằm tạo ra khu hành chính đặc biệt. Sự đặc biệt của hành chỉnh chỉ nhằm phục vụ cho sự đặc biệt về kinh tế, chứ không có mục đích tự thân. Vì vậy, cần thiết kế cơ chế hành chính vì kinh tế chứ không phải là ngược lại. Do đó chi cần gọi là Đặc khu kinh tế thay vì gọi là đặc khu kinh tế, hành chính.
3.2. Đặc khu cần tạo ra môi trường tự do, thuận lợi, thông thoáng vê chính quyền, thủ tục hành chính, chính trị và giải quyết tranh chấp, để phát triển mạnh kinh doanh, kinh tế, tạo ra nhiều sản phẩm hàng hoá, dịch vụ, nhằm thu được nhiều thuế, chứ không phải là miễn giảm thuế, tiền đất, dịch chuyển lợi ích từ đia bàn khác về đặc khu, do được giảm nghĩa vụ tài chính, tức giảm tiền đóng góp cho ngân sách ở nơi khác, cách khác để tăng thu ngân sách cho đặc khu.
4. Chính quyền địa phương:
4.1. Cần áp dụng cơ chế hành chính đặc biệt để tạo ra môi trường kinh doanh đặc biệt nhằm tạo ra kết quả kinh tế đặc biệt, thay vì áp dụng cơ chế kinh tế đặc biệt này để tạo ra kết quả kinh tế đặc biệt khác.
4.2. Đặc khu cần phải áp dụng một trong hai cơ chế sau: Thứ nhất, nếu có Hội đồng nhân dân, thì không có Uỷ ban nhân dân, mà chỉ có thị trưởng, chế độ thủ trưởng lãnh đạo thay vì UBND, chế độ tập thể lãnh đạo. Thứ hai, nếu có Uỷ ban nhân dân, thì không có Hội đồng nhân dân. Có cả 2 và bó buộc trong khuôn khổ bất hợp lý, không sửa HIến pháp thì không có gì đáng gọi là đặc khu.
5. Bộ máy hành chính:
5.1. Về quản lý nhà nước, dù có hay không có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân, thì cũng chỉ nên có một đầu mối cơ quan hành chính quản lý nhà nước thay vì 5 – 7 cơ quan như Dự thảo và cũng tương tự như đối với các huyện thị hiện hành.
5.2. Tức là cần coi đặc khu kiểu giống như một khu công nghiệp hay khu chế xuất, chỉ có 1 Ban quản lý khu công nghiệp. Đồng thời, nó không chỉ là các chính sách miễn giảm hay cơ chế ưu đãi như đối một khu công nghiệp.
6. Đoàn thể và chính trị:
6.1. Cần phải chấp nhận Đặc khu có sự đặc biệt cả về chính trị, chứ không chỉ có sự đặc biệt về kinh tế và hành chính.
6.2. Chẳng hạn, đặc khu cần không có cán bộ, chỉ có công chức, tập trung gần như toàn bộ vào phát triển kinh tế, không tổ chức các cơ quan, đoàn thể đầy đủ ban bệ như các cấp chính quyền khác.
7. Tranh chấp và Toà án:
7.1. Cần có cơ chế giải quyết tranh chấp kinh tế, dân sự và hành chính một cách nhanh chóng, đơn giản, hiệu quả hơn. Chẳng hạn, mở rộng thủ tục thủ tục xét xử rút gọn hay Hội đồng xét xử cần là cơ chế 1 hoặc 3 thẩm phán chuyên nghiệp thay cho cơ chế hội thẩm nhân dân thông thường.
7.2. Đối với tố tụng trọng tài và tố tụng hình sự thì theo cơ chế chung.
—————————–