Giải mã luật sư’: Đổi tiền mới hưởng phần trăm chênh lệch có vi phạm pháp luật?
(TT) – Trong chuyên mục Podcast “Giải mã cùng luật sư’’ của báo Tin Tức, PV Minh Phương có cuộc trao đổi với Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI về một vấn đề được dư luận quan tâm, đó là dịch vụ đổi tiền mới, đổi tiền lẻ nhân dịp Tết.
—————
Tin tức (Podcast) 02-02-2024:
(12:54 phút)
—————–
‘Giải mã luật sư’: Đổi tiền mới hưởng phần trăm chênh lệch có vi phạm pháp luật?
MC: Quý vị đang lắng nghe chuyên mục Podcast “Giải mã cùng luật sư’’ của Báo Tin Tức. Hãy cùng chúng tôi trao đổi với luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI về một vấn đề được dư luận quan tâm, đó là dịch vụ đổi tiền mới, đổi tiền lẻ nhân dịp Tết.
Nếu như trước đây, cứ gần Tết, hàng loạt các quầy đổi tiền lẻ, tiền mới xuất hiện ở các khu vực đền chùa hoặc tuyến phố chính thì những năm trở lại đây, các dịch vụ này rút vào hoạt động bí mật hơn trên các trang mạng xã hội.
Câu 1: Thưa luật sư, Ngân hàng Nhà nước Chi nhánh TP Hồ Chí Minh mới đây phát thông điệp khẳng định, mọi hành vi thu, đổi tiền mới, tiền lẻ của cá nhân, tổ chức để hưởng chênh lệch và trao đổi tiền trên mạng Internet đều vi phạm quy định pháp luật sẽ bị xử lý nghiêm.
Vậy, pháp luật hiện hành quy định như thế nào về việc đổi tiền?
Trả lời:
– Pháp luật hiện hành chỉ có quy định về trách nhiệm của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), các tổ chức tín dụng (TCTD) và tổ chức liên quan trong việc đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông (Điều 19 về “Xử lý tiền rách nát, hư hỏng”; Điều 20 về “Thu hồi, thay thế tiền”, Luật NHNN Việt Nam 2010) mà không có quy định về việc đổi tiền mới – cũ và chẵn – lẻ. Vì đồng tiền dù cũ đến đâu nhưng nếu vẫn đủ tiêu chuẩn lưu thông thì đều có giá trị lưu hành như nhau và không thuộc trường hợp bắt buộc phải đổi.
Riêng đối với tiền lẻ, việc phát hành và lưu thông đồng tiền phải bảo đảm cân đối các loại mệnh giá phục vụ cho nhu cầu thanh toán. Ví dụ, NHNN và Thủ tướng Chính phủ đã từng có nhiều công văn, chỉ thị chỉ đạo đề cập việc cung ứng tiền mệnh giá nhỏ trong những năm qua, như: “Ngân hàng Trung ương cũng sẽ cung ứng các loại tiền thích hợp cho địa phương (kể cả các loại tiền mới có mệnh giá nhỏ)”; danh mục thiết bị, máy móc chuyên ngành ngân hàng quản lý xuất nhập khẩu cũng đã từng quy định có “máy đổi tiền tự động (đổi tiền chẵn lấy tiền lẻ)”; các TCTD phải bảo đảm thường xuyên có đầy đủ các loại mệnh giá, đặc biệt là các loại tiền mệnh giá nhỏ từ 5.000 đồng trở xuống để đáp ứng nhu cầu cơ cấu tiền mặt cho nền kinh tế; NHNN tỉnh, thành phố chủ động đáp ứng nhu cầu tiền mệnh giá nhỏ; “tiếp tục thực hiện các biện pháp quản lý, sử dụng tiền mệnh giá nhỏ, lẻ hợp lý, tiết kiệm trong dịp Tết”,…
Vào dịp Tết các năm 2019 và 2020, NHNN đã thông báo không in ấn và phát hành thêm tiền mệnh giá nhỏ (từ 100 – 5.000 đồng) vì không cần thiết và tốn kém nhiều chi phí. Mấy năm gần đây việc hạn chế phát hành tiền mệnh giá nhỏ càng hợp lý vì xu thế sử dụng thanh toán không dùng tiền mặt miễn phí và rất tiện lợi.
Việc đổi tiền chẵn lấy tiền lẻ, đổi tiền cũ lấy tiền mới, đổi tiền xấu lấy tiền đẹp (kể cả số đẹp) hoặc ngược lại bên ngoài hệ thống Ngân hàng, Kho bạc Nhà nước (KBNN) là quan hệ dân sự, không phải là hoạt động đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông, cũng không phải là một dịch vụ bị cấm hay hoạt động kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư hay bất cứ quy định nào của pháp luật.
Mặc dù Luật chưa quy định cụ thể nhưng đâu đó vẫn có những chỉ đạo về vấn đề đổi tiền, mới đây NHNN Chi nhánh TP Hồ Chí Minh cho biết sẽ kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, Luật sư suy nghĩ thế nào về điều nào?
– Hiện đã có một số chỉ thị, công văn đề cập việc đổi tiền lẻ, với nội dung như: Kịp thời xử lý vi phạm đối với “dịch vụ đổi tiền mặt mệnh giá nhỏ không đúng quy định của pháp luật”; “Nghiêm cấm hoạt động đổi tiền lẻ hưởng phí chênh lệch, đặc biệt là trong khuôn viên di tích và lễ hội”; Hay “không đổi tiền lẻ tại di tích, lễ hội trái với quy định của pháp luật”. Nhiều cơ quan báo chí đã phát tin rằng việc đổi tiền lẻ ở các chùa chiền, lễ hội là trái pháp luật và bị xử phạt vi phạm hành chính (VPHC)….
Tuy nhiên, tất cả đều không phải là văn bản quy phạm pháp luật, nên yêu cầu đó chỉ có giá trị nhắc nhở trong hệ thống Ngân hàng và liên quan đến giao dịch của ngành ngân hàng. Đồng tiền được tôn trọng và bảo vệ, nên pháp luật yêu cầu phải đổi tiền hư hỏng, rách nát cho dân mà không đổi thì bị xử phạt 10-15 triệu. Hoặc đổi mà sai quy định, tiêu chuẩn, quy cách, chẳng hạn đồng tiền giấy chỉ còn có 1/3 diện tích mà cho đổi là vi phạm quy định về việc đồi tiền, thì sẽ bị xử phạt nặng hơn. Luật Phòng, chống rửa tiền 2022 cũng quy định “khách hàng thường xuyên đổi tiền có mệnh giá nhỏ sang mệnh giá lớn” là một trong các trường hợp có dấu hiệu đáng ngờ, phải báo cáo NHNN. Nếu không báo cáo thì cũng có thể bị xử phạt.
Còn đối với việc đổi tiền cũ lấy tiền mới hay đổi tiền chẵn lấy tiền lẻ và ngược lại giữa các cá nhân với nhau bên ngoài ngân hàng thì hoàn toàn không có quy định nào cấm đoán, hạn chế hay yêu cầu phải làm thế nào.
Một nguyên lý căn bản của hệ thống pháp luật hành chính là: Thứ nhất, có quy định cấm, hạn chế hoặc bắt buộc; thứ hai, có quy định xử phạt. Trường hợp này chỉ có quy định phạt (đối với hoạt động đổi tiền của ngành ngân hàng), mà không có quy định cấm với hoạt động đổi tiền bên ngoài ngân hàng.
Câu hỏi 2: Không quy định hành vi cấm đổi tiền, nhưng Nghị định quy định xử phạt VPHC trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng vẫn có quy định? Việc này hiểu như thế nào, thưa Luật sư?
– Việc xử phạt VPHC từ 20 – 40 triệu đồng đối với hành vi “thực hiện đổi tiền không đúng quy định của pháp luật” (theo điểm a khoản 5 Điều 30 về “Vi phạm quy định về quản lý tiền tệ và kho quỹ”, Nghị định 88/2019/NĐ-CP “Quy định xử phạt VPHC trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng”, được sửa đổi, bổ sung theo Nghị định 143/2021/NĐ-CP và Nghị định 23/2023/NĐ-CP là áp dụng đối với việc đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông của ngành ngân hàng, mở rộng thêm với KBNN, mà không áp dụng đối với việc đổi tiền chẵn lấy tiền lẻ hoặc đổi tiền cũ lấy tiền mới ở bên ngoài. Cụ thể, quy định đổi tiền chỉ áp dụng với ba nhóm đối tượng là: NHNN, TCTD, KBNN; khách hàng là tổ chức, cá nhân giao dịch tiền mặt hoặc có nhu cầu đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông với NHNN, TCTD và KBNN (Điều 2 Thông tư 25/2013/TT-NHNN của NHNN “Quy định về việc thu, đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông”).
Còn người dân đổi tiền cho nhau không vi phạm điều cấm nào của pháp luật, cũng không hề xâm phạm hay ảnh hưởng xấu đến việc giá trị và “vị thế” của đồng tiền thì làm sao cần xử phạt và không hề có căn cứ pháp lý để xử phạt. Có chăng thì chỉ phạt về hành vi đổi ngoại tệ (cấm giao dịch) hay gian dối, lừa đảo, gây mất trật tự trị an, tiếp tay cho mê tín dị đoan hay kiếm lợi nhuận nhiều mà trốn thuế… liên quan đến hoạt động đổi tiền.
Thưa ông, quy định pháp luật đã hết sức cụ thể và rõ ràng, để tránh “tiền mất, tật mang”, người dân cần tìm đến các cơ sở được phép đổi tiền ra sao để thực hiện giao dịch? Hoặc thay vì vất vả tìm cách đổi tiền mới, người dân có thể sử dụng các dịch vụ lì xì trực tuyến của ngân hàng hoặc các trung gian thanh toán.
Quan điểm của ông về vấn đề này?
Người dân cần lưu ý, nếu thực hiện đúng quy định thì ngân hàng không có dịch vụ đổi tiền mới, tiền lẻ, cảng không được phép đổi tờ 1-2 USD. Ngân hàng chỉ đổi tiền không đủ tiêu chuẩn lưu thông, kể cả tiền mới tinh nhưng có lỗi trong quá trình in ấn.
Dịch vụ đổi tiền ở bên ngoài tuy không vi phạm pháp luật, nhưng cần cảnh giác với việc bị lừa đảo, rút lõi, đánh tráo, rồi có thể dính phải tiền giả, thậm chí vẫn có thể bị xử phạt vì nhiều cơ quan chức năng đang hiểu sai về quy định xử phạt.
Cần bỏ thói quen cứ phải sử dụng tiền mặt và tiền mới để mừng tuổi phổ biến ở miền Bắc, chứ miền Nam thì khác. Thực tế trước đây nhiều người còn nhờ đổi tiền từ Sài Gòn mang ra Hà Nội. Mà bây giờ, tiền 10K, 50K polime thì cũ vẫn tương đối đẹp. Đặc biệt, gây iờ gần như rất phổ biến tài khoản và việc chuyển tiền miễn phí, vô cùng tiện lợi, các cháu cũng mua đồ phố biến bằng chuyển khoản, vậy thì nên mừng tuổi điện tử, thậm chí có thể sử dụng ngay dịch vụ lì xì của ngân hàng.
MC: Vâng thưa quý vị và các bạn, đến hẹn lại lên, mỗi dịp Tết Nguyên đán, nhu cầu đổi tiền lẻ, tiền mới để mừng tuổi, đi đền chùa đầu năm lại sôi động. Tuy nhiên hoạt động này tiềm ẩn nhiều rủi ro cho người dân.
Các đối tượng lừa đảo đã lợi dụng thời cơ, đánh vào tâm lý của người muốn đổi tiền để thực hiện hành vi lừa đảo. Thực tế đã có không ít người thực hiện giao dịch đổi tiền mới nhưng khi nhận lại tiền được đổi thì không đủ như cam kết hoặc chỉ có vài tờ tiền mới ở phía ngoài cọc tiền còn lại bên trong là tiền cũ nát, thậm chí khi nhận lại là tiền giả. Các nạn nhân muốn trình báo công an cũng rất khó vì không biết chính xác đối tượng lừa đảo là ai, địa chỉ ở đâu.
Xin cảm ơn luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI đã đồng hành với chuyên mục Podcast “Giải mã cùng luật sư’’ hàng tuần của Báo Tin Tức. Xin cảm ơn quý vị và các bạn đã quan tâm theo dõi. Hẹn gặp lại trong các chương trình sau của chuyên mục “Giải mã cùng luật sư’./.