Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, cam kết cấp tín dụng và dư nợ đến hết năm 2016 vẫn tăng, tuy nhiên tốc độ tăng đã giảm mạnh so với năm 2015.

Tỷ trọng dư nợ BOT, BT giao thông trên tổng dư nợ cấp tín dụng ở mức thấp (từ năm 2014 đến nay chỉ dao động từ 1% đến 1,6%), tỷ lệ nợ xấu thấp chiếm 0,003%.

Cũng theo báo cáo này, dư nợ tính đến thời điểm này tập trung vào 4 tổ chức tín dụng: BIDV, VietinBank, Vietcombank và SHB chiếm 91% dư nợ toàn ngành, trong đó VietinBank và Vietcombank đang có tốc độ tăng trưởng tín dụng vào các dự án BOT, BT giao thông ở mức rất cao.

Trước việc ngân hàng đang tăng trưởng tín dụng nhờ cho vay BOT, Luât sư Trương Thanh Đức – Chuyên gia pháp lý tài chính ngân hàng cho rằng, bản thân ngân hàng mới đang là chủ thực sự của các dự án BOT giao thông, bởi hầu hết vốn thực hiện dự án BOT giao thông đều vay từ ngân hàng.

“Nguyên nhân xuất phát từ quy định của luật, hiện nay với dự án có mức đầu tư dưới 1.500 tỷ đồng doanh nghiệp tối thiểu phải có 15% vốn tự có, tương tự với dự án có mức đầu tư trên 1.500 tỷ đồng yêu cầu phải có tối thiểu 10% vốn tự có.

Quy định là như vậy nhưng hiện nay vốn tự có tối thiểu thực tế là vốn tối đa có khi không đủ còn lại phải vay ngân hàng đến 90% theo lãi suất thương mại, do đó “vận mệnh” các dự án BOT liên quan trực tiếp tới các ngân hàng”, Luật sư Đức cho biết.

Phân tích hệ lụy xảy ra với các ngân hàng trong việc cho vay BOT, Luật sư Đức cho biết, khi cho vay ngân hàng luôn chịu rủi ro, cho vay BOT cũng vậy. Rủi ro lớn nhất là việc dự án BOT không thu hồi vốn như dự định dẫn đến kéo dài, thậm chí gây ra nợ xấu cho ngân hàng.

“Nguyên nhân xuất phát từ việc mức đầu tư bị thổi phồng so với thực tế, khi các cơ quan thanh tra, kiểm toán vào cuộc rút tổng mức đầu tư xuống, kéo ngắn thời gian thu phí. Điều này sẽ ảnh hưởng đến việc thu hồi vốn của ngân hàng”, Luật sư Đức cho biết.

Mặc dù có nguy cơ gia tăng nợ xấu nhưng ông Đức cho rằng ngân hàng không sợ mất tiền dự án BOT. “BOT là hợp đồng giữa cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp, trong đó nhà nước đồng ý cho doanh nghiệp đầu tư dự án giao thông sau đó thu phí hoàn vốn cuối cùng bàn giao lại cho nhà nước quản lý.

Như vậy câu chuyện chỉ là thu phí hoàn vốn nhanh hay chậm còn ngân hàng không sợ mất tiền. Điều này lý giải tại sao các ngân hàng sẵn sàng cho vay nếu dự án BOT được phê duyệt”, ông Đức chỉ rõ.

Theo Luật sư Trương Thanh Đức việc cho vay đầu tư BOT không chỉ ảnh hưởng đến các ngân hàng mà còn là nguyên nhân khiến mức phí BOT cao.

Vốn không có, nhà đầu tư BOT phải đi vay ngân hàng với lãi suất thương mại cao, do đó bên cạnh chi phí hoạt động, lãi doanh nghiệp nhà đầu tư phải chịu lãi ngân hàng. Chính áp lực lãi suất khiến chủ đầu tư BOT buộc phải có lộ trình tăng phí.

Muốn giảm mức phí BOT, theo Luật sư Đức phải làm sao giảm chi phí đầu tư xuống mức thấp nhất, lựa chọn nhà đầu tư có năng lực tài chính tốt, thiết kế thi công chuẩn không đội giá không phải làm đi làm lại. Giảm chi phí bảo hành bảo dưỡng, duy tu đường.

Để giải quyết “gốc rễ” này, theo Luật sư Đức cần phải có quy định tăng trần vốn tự có doanh nghiệp. Thay vì yêu cầu vốn tối thiểu 10% – 15% trong tổng số vốn đầu tư hiện nay, phải tăng lên 50%.

Báo cáo kết quả thực hiện Nghị quyết số 63/2013 của Quốc hội về tăng cường các biện pháp đấu tranh phòng, chống tội phạm năm 2017 của Kiểm toán nhà nước vừa được cơ quan này gửi đến Ủy ban Thường vụ Quốc hội và các Đại biểu Quốc hội.

Theo đó, Kiểm toán nhà nước đã thực hiện kiểm toán 22 dự án giao thông. Trong đó nổi bật là Kiểm toán nhà nước kiến nghị giảm thời gian thu phí 62 năm 8 tháng tại 22 dự án giao thông này, tương ứng giảm doanh thu 22.237,6 tỉ đồng.

Đặc biệt, Kiểm toán nhà nước cũng phát hiện có 6 trong số 52 trạm thu phí thực hiện thu phí trước 14 năm 6 tháng, trong khi chưa đủ điều kiện thu phí, thu phí trước thời điểm dự án hoàn thành bàn giao đưa vào sử dụng. Toàn quốc có 31 trong tổng số 87 trạm thu phí trên cùng tuyến không đảm bảo khoảng cách tối thiểu giữa 2 trạm 70 km.

Tính đến ngày 30/09/2017, Kiểm toán nhà nước đã triển khai 185/252 cuộc kiểm toán theo kế hoạch, kết thúc 164 cuộc kiểm toán, xét duyệt 144 dự thảo báo cáo kiểm toán, phát hành 90 báo cáo kiểm toán. Kết quả tổng hợp sơ bộ kết quả xử lý tài chính của 108 dự thảo báo cáo kiểm toán là 22.954 tỉ đồng. Trong đó ngân sách nhà nước sẽ tăng thêm 11.017 tỉ đồng do Kiểm toán nhà nước đề nghị thu về sau kiểm toán tại các dự án trên.