(TAND) Vụ việc và vấn đề   

Tạp chí Toà án Nhân dân số 8, tháng 4-2010 có đăng bài “Hợp đồng uỷ quyền, những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật” của tác giả Nguyễn Văn Bường, Thẩm phán Toà Phúc thẩm TANDTC tại Đà Nẵng. Tác giả bài viết trên đã nêu ra một vụ án, trong đó nổi cộm lên những vấn đề pháp lý của một hợp đồng uỷ quyền thế chấp tài sản để vay vốn ngân hàng. Tác giả đã trích dẫn nội dung quan trọng nhất của hợp đồng uỷ quyền trong vụ án này được lập vào ngày 15-8-2006 là: “Ông Th uỷ quyền cho ông Lê Văn D được dùng giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của ông Th để cầm cố, thế chấp vay vốn tại Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp thành phố Q”. Do ông D. không trả được nợ vay và đã bị kết tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, nên các cấp Toà đã quyết định phát mại tài sản thế chấp của ông Th. để thu nợ cho ngân hàng. Qua đó, tác giả cho rằng, có một loạt vấn đề đã bị nhận thức và áp dụng sai pháp luật trong vụ việc này như:

– “Bản chất của hợp đồng uỷ quyền mà ông Th lập chính là ông Th nhờ ông D mang giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của mình đến ngân hàng để vay tiền cho ông Th”, nhưng ông D. đã “lợi dụng hợp đồng uỷ quyền có sự chứng thực của công chứng để vay vốn cho chính bản thân mình”;

– “Không thể có kiểu hợp đồng uỷ quyền như vậy, ông Th uỷ quyền cho ông D, nhưng ông D lại không nhân danh ông Th, mà nhân danh chính mình để vay, còn ông Th thì giống như người bảo lãnh. Điều này vừa trái với hình thức, vừa trái với nội dung hợp đồng uỷ quyền”.

– Ngân hàng đã làm “trái pháp luật” khi “tuỳ tiện cho ông D vay” mà không “buộc ông Th lập văn bản bảo lãnh hoặc ghi trong hợp đồng chính được quy định tại Điều 362 BLDS” về “Hình thức bảo lãnh”;

– Ngân hàng đã làm không đúng thủ tục pháp lý khi “trong hợp đồng tín dụng không cần ông Th ký, mặc dù trong hợp đồng tín dụng có tên Th và tài sản thế chấp của ông Th”;

– Chủ tài sản, phòng công chứng, ngân hàng và các cơ quan tiến hành tố tụng đều đã nhầm lẫn “do nhận thức không đúng về hợp đồng uỷ quyền”, không nắm vững quy định tại Điều 581 của Bộ luật Dân sự (BLDS) về “Hợp đồng uỷ quyền”;

Tôi xin trao đổi về một số vấn đề trong bài viết này như sau:

Về hợp đồng uỷ quyền

Chủ sở hữu tài sản thì có quyền chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản của mình. Quyền định đoạt tài sản bao gồm quyền bán (chuyển nhượng), trao đổi, tặng cho, cho vay mượn, để thừa kế, từ bỏ hoặc thực hiện các hình thức định đoạt khác phù hợp với quy định của pháp luật đối với tài sản (Điều 197 BLDS). Thế chấp có thể được hiểu là một trong những quyền định đoạt khác đối với tài sản. Bởi chấp nhận đưa tài sản vào thế chấp sẽ đồng nghĩa với việc chấp nhận phát mại, xử lý tài sản tài sản đó để thực hiện nghĩa vụ trả nợ khi khoản nợ đến hạn.

Chủ sở hữu có thể trực tiếp thực hiện hoặc uỷ quyền cho người khác thực hiện các các quyền trên. Trong trường hợp này, người không phải là chủ sở hữu tài sản cũng có quyền định đoạt tài sản theo uỷ quyền của chủ sở hữu (Điều 198 BLDS). Đây là một việc làm hoàn toàn bình thường, đúng pháp luật. Người có quyền sử dụng đất cũng có các quyền tương tự như đối với chủ sở hữu tài sản.

Trong trường hợp nói trên, đương nhiên ông Th. được uỷ quyền ký hợp đồng thế chấp và đã nhân danh ông D. ký hợp đồng thế chấp với ngân hàng để bảo đảm cho nghĩa vụ trả nợ vay của mình. Việc này là hoàn toàn đúng với quy định về hợp đồng uỷ quyền tại Điều 581 của BLDS: “Hợp đồng uỷ quyền là sự thoả thuận giữa các bên, theo đó bên được uỷ quyền có nghĩa vụ thực hiện công việc nhân danh bên uỷ quyền”.

Nếu trong hợp đồng uỷ quyền chỉ ghi nội dung: “Ông Th uỷ quyền cho ông Lê Văn D được dùng giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của ông Th để cầm cố, thế chấp vay vốn…”, thì đã không giới hạn cụ thể việc thế chấp để bảo đảm cho số tiền vay là bao nhiêu. Điều đó đồng nghĩa với việc ông Th. chấp nhận dùng toàn bộ tài sản của mình để bảo đảm cho nghĩa vụ vay vốn với mức cao nhất mà ngân hàng có thể chấp nhận cho vay. Phạm vi uỷ quyền như vậy là rất rộng, nhưng hoàn toàn là điều bình thường và đúng với quy định của pháp luật.

Như vậy, chủ tài sản, cơ quan công chứng, ngân hàng và các cơ quan tiến hành tố tụng trong vụ việc nói trên đều đã thực hiện đúng quy định của pháp luật về uỷ quyền và hoàn toàn không có sự nhầm lẫn “do nhận thức không đúng về hợp đồng uỷ quyền” như nhận định của tác giả.

Về hợp đồng tín dụng

Nếu hợp đồng thế chấp là văn bản cam kết giữa bên thế chấp với bên nhận thế chấp, thì hợp đồng tín dụng là văn bản cam kết giữa bên vay và bên cho vay. Chỉ trong trường hợp thoả thuận thế chấp không được tách ra thành một hợp đồng riêng, mà được đưa vào trong hợp đồng tín dụng, thì bên thế chấp mới phải ký vào hợp đồng tín dụng. Còn trường hợp đã có hợp đồng uỷ quyền thế chấp, thì dù cho có hay không có hợp đồng thế chấp riêng, người thế chấp cũng không cần phải ký vào hợp đồng tín dụng.

Bản chất của vụ việc nói trên, là ông D. vay vốn ngân hàng, có bảo đảm bằng thế chấp quyền sử dụng đất (theo uỷ quyền) của ông Th.. Trong vụ án nói trên, ông D. là người ký hợp đồng tín dụng với ngân hàng “vay vốn cho chính bản thân mình”chứ không phải là “lợi dụng hợp đồng uỷ quyền có sự chứng thực của công chứng” để vay vốn ngân hàng. Vì là hợp đồng tín dụng giữa ông D. với ngân hàng, nên ông D. phải ký hợp đồng bằng chính tư cách của mình, chứ không thể nhân danh ông Th. để ký hợp đồng vay vốn. Vì vậy, ông Th. không có lý do gì lại phải ký vào hợp đồng tín dụng như thắc mắc của tác giả. Còn trong hợp đồng tín dụng có nhắc đến tên người thế chấp và tài sản thế chấp là hoàn toàn cần thiết và đúng pháp luật.

Tác giả đã nhầm lẫn từ quan hệ uỷ quyền “cầm cố, thế chấp” tài sản để vay vốn sang việc uỷ quyền vay vốn có tài sản “cầm cố, thế chấp”. Hay nói cách khác, là tác giả đã nhầm lẫn từ hợp đồng uỷ quyền thế chấp sang hợp đồng uỷ quyền ký hợp đồng tín dụng, nên mới cho rằng đã có sự “nhập nhằng” trong vụ việc nói trên. Trong trường hợp này, ông Th. chỉ ký một hợp đồng uỷ quyền thế chấp là đủ yếu tố pháp lý, chứ không có lý do gì bắt phải có thêm hợp đồng thế chấp hay “bảo lãnh” nữa.

Nếu kết luận như tác giả, thì hàng vạn hợp đồng tín dụng và hợp đồng thế chấp tài sản được ký kết trên cơ sở uỷ quyền thế chấp từ trước đến nay đều vô hiệu do vi phạm vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật?

Về cầm cố, thế chấp và bảo lãnh

Tác giả bài viết trên cho rằng: “trường hợp nào gọi là bảo lãnh, trường hợp nào gọi là thế chấp, cầm cố…; uỷ quyền khác với bảo lãnh, không thể có sự nhập nhằng được”. Nhưng đáng tiếc là chính tác giả lại không phân biệt được đâu là bảo lãnh, đâu là thế chấp và đâu là cầm cố.

Theo khái niệm bảo lãnh trong quy định của BLDS năm 1995, thì có 3 trường hợp điển hình là: Thứ nhất là bảo lãnh có tài sản cầm cố kèm theo, thứ hai là bảo lãnh có tài sản thế chấp kèm theo và thứ ba là bảo lãnh không có tài sản cụ thể nào kèm theo. Nhưng theo quy định của BLDS năm 2005, thì chỉ còn trường hợp thứ ba mới được gọi là bảo lãnh. Trường hợp thứ nhất, được gọi là cầm cố tài sản của người thứ ba. Trường hợp thứ hai, được gọi là thế chấp tài sản của người thứ ba. Chỉ còn trường hợp thứ ba mới tiếp tục được gọi là bảo lãnh (không có bất cứ tài sản cầm cố, thế chấp nào kèm theo). Cái khó làm cho rất nhiều người nhầm lẫn là ở chỗ, BLDS không diễn đạt rõ câu chữ như vậy. Tuy nhiên, có thể hiểu vấn đề này theo cách giải thích tại khoản 4, Điều 72, Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29-12-2006 của Chính phủ về Giao dịch bảo đảm là: Việc “bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất” theo quy định cũ “được chuyển thành việc thế chấp quyền sử dụng đất” của người thứ ba. Điều đó có nghĩa là không còn tồn tại khái niệm bảo lãnh bằng quyền sử dụng đất như trước đây. Cũng không có khái niệm cầm cố quyền sử dụng đất. Chỉ còn duy nhất một khái niệm thế chấp quyền sử dụng đất, chỉ khác nhau ở chỗ, đó là thế chấp của chính người có nghĩa vụ hoặc là thế chấp của người thứ ba (từ năm 2005 trở về trước gọi là bảo lãnh).

Trong bài viết, tác giả cũng nhấn mạnh đến việc phải phân biệt đúng khái niệm pháp lý, nhưng chính tác giả đã 5 lần nhắc đến cụm từ cơ quan công chứng “chứng thực” hợp đồng thế chấp, trong khi đúng thuật ngữ pháp lý, thì cơ quan công chứng chỉ “chứng nhận”, chứ không “chứng thực” hợp đồng thế chấp. Việc “chứng thực” hợp đồng (nếu có) chỉ được dùng cho hoạt động chứng thực của UBND.

Kết luận

Nếu như quy lỗi trong trong nhiều vụ việc tương tự nói chung và trong vụ án cụ thể nói trên, thì lỗi đầu tiên và chủ yếu là do chủ tài sản là ông Th. Đã uỷ quyền cho người khác mang tài sản của mình đi thế chấp, nhưng đã không hiểu biết pháp luật hoặc do quá tự tin mà nghĩ rằng, người vay vốn sẽ trả nợ sòng phẳng, thì tài sản của mình vẫn còn nguyên vẹn.

Cơ quan công chứng và ngân hàng, nếu có lỗi trong trường hợp này, thì có thể chỉ là không giải thích rõ cho ông Th. biết hậu quả của việc uỷ quyền thế chấp là có thể mất toàn bộ tài sản, nếu như người vay không trả được nợ. Tuy nhiên, đây là nghĩa vụ đương nhiên phải biết của người uỷ quyền thế chấp.

Tóm lại, trong vụ án nói trên, việc ngân hàng cho ông D. vay, có tài sản thế chấp là quyền sử dụng đất của ông Th. là hoàn toàn đúng pháp luật, chứ không “tuỳ tiện cho ông D. vay”. Không có bất cứ yếu tố nào có thể dẫn đến kết luận, việc ký hợp đồng tín dụng có thế chấp bằng quyền sử dụng đất là “vừa trái với hình thức, vừa trái với nội dung hợp đồng uỷ quyền” như nhận định của tác giả bài viết nói trên. Và cơ quan công chứng cũng như các cơ quan tiến hành tố tụng đã hiểu và giải quyết đúng pháp luật về hợp đồng uỷ quyền.

—————————–

Trương Thanh Đức – Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC. 

——