Dự trữ ngoại hối nhà nước là một loại tài sản công. Ảnh: THÀNH HOA 

(TBKTSG) – Công sản, trong đó có đất đai thuộc sở hữu toàn dân, là một nguồn tài sản đặc biệt to lớn của nước ta, nếu như được quản lý hợp lý và sử dụng hiệu quả thì sẽ thúc đẩy phát triển, còn ngược lại sẽ là tai họa cho quốc gia.

Hai bên và ba phía

Trong giao dịch mua bán tài sản giữa hai bên tư nhân với nhau, các bên luôn tiệm cận thỏa thuận công bằng, sòng phẳng, vì gắn liền với mỗi bên là lợi ích thiết thực, sát sườn của chính họ. Bên này không dễ gì giành được lợi ích nhiều hơn nếu không có gì đánh đổi hay bên kia không chấp nhận thỏa hiệp.

Nhưng đối với việc mua bán tài sản, đặc biệt là tài sản công (công sản), giữa Nhà nước và tư nhân, thì ngoài hai bên mua bán chính thức, còn luôn xuất hiện thêm một bên ẩn danh, không chính thức, tạm gọi là “bên phẩy”, hay là hai bên nhưng lại là ba phía. Đó là những người đại diện, thay mặt cho bên Nhà nước quyết định việc mua, bán. Nếu như người đại diện không hoàn toàn chí công, vô tư, thậm chí lại còn mong chờ lợi ích cá nhân, thì quan hệ mua bán đã bị xoay trục hoàn toàn.

Khi đó, mọi thủ tục pháp lý và lợi ích giao dịch sẽ được dàn xếp theo kiểu “tay ba”, trong đó bên tư nhân tự dưng có thêm đồng minh từ bên kia. Kết cục dễ thấy là công sản sẽ được chọn bán cho ai để có lợi cho phía thứ ba, chứ không phải là bán với giá nào để có lợi cho Nhà nước.

Lợi công và lợi tư

Khi quan chức có trách nhiệm ở bên Nhà nước nhưng lại có quyền lợi ở bên tư nhân trong quan hệ mua bán công sản thì lẽ tự nhiên sẽ trở thành điệp viên hai mang. Họ sẵn sàng biến giao dịch từ thuận mua vừa bán sang bài binh, bố trận, dàn xếp mua bán theo hướng mang lại món lợi tối đa cho bên cùng hội cùng thuyền về tiền bạc của mình.

Bên Nhà nước được lợi nhiều hay ít, nhà chức trách cũng không được hay mất tiền. Ngược lại, phía tư nhân càng được lợi thì cá nhân họ càng có nhiều cơ hội được hưởng thêm số hoa hồng, khoản lại quả, phần ăn chia, lộc hậu tạ. Như vậy, lợi ích phía Nhà nước không chỉ mâu thuẫn với lợi ích phía tư nhân, mà còn ngược lại với chính lợi ích của người thực thi công vụ.

Khi đó, quan hệ mua bán chính thức giữa hai bên trở thành không chính thức giữa “ba phía”, kiểu thế chân kiềng ngang ngửa nhau. Vì vậy “biểu quyết” chung cuộc, phần thua thiệt đương nhiên là nghiêng về bên Nhà nước, vì là phía thiểu số; phần thắng lợi thường dồn về bên kia, vì là phía đa số.

Trong quan hệ cho thuê tài sản của Nhà nước và Nhà nước mua tài sản của tư nhân cũng xảy ra điều tương tự, chỉ có khác là bán thì giá thấp mà mua thì giá cao. Phía thứ ba nếu nghiêng về Nhà nước thì hai bên hòa, nếu ngả về bên tư nhân, thì bên đó giành phần thắng đậm.

Mua bán công sản

Công sản chuyển sang tay tư nhân, thành tài sản tư (tư sản) không có gì sai, thậm chí là cần thiết và tất yếu trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, như yêu cầu của việc cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Mua bán thật thì không phải lo ngại việc chuyển dịch công sản sang tư sản, vì luôn đúng với mục tiêu và giá cả thị trường. Tuy nhiên, trên thực tế, quá trình này đã bị lạm dụng, tham nhũng, trục lợi, làm cho công sản nhanh chóng, dễ dàng biến thành tư sản một cách rẻ rúng.

Vì vậy, cần tập trung vào một vài điểm mấu chốt trong việc mua bán công sản. Chẳng hạn, quan trọng nhất trong bán tài sản là khâu đấu giá, trong đó trọng tâm là phải thực chất. Tức là tiến hành việc đấu giá phải hết sức công khai, minh bạch, rộng rãi.

Vậy trước hết cần phải thay đổi ngay từ các đạo luật, vì còn nhiều bất cập. Chẳng hạn, đối với những vấn đề cụ thể, khi đọc xong Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017 thì nghĩ rằng phần lớn tài sản trong doanh nghiệp thuộc sở hữu của Đảng cũng là tài sản công.

Hay đối với vấn đề có tính nguyên tắc là mua bán tài sản theo giá thị trường, càng thấy thiếu công bằng, hợp lý. Nhà nước luôn đòi hỏi việc bán công sản nói chung, đất đai nói riêng cho tư nhân theo giá thị trường, nhưng chính Nhà nước lại không mua, mà thu hồi và bồi thường đất của tư nhân không theo giá thị trường. Hay cũng mảnh đất ấy, mua của Nhà nước thì gọi đúng bản chất là mua bán, nhưng “mua” của người đã mua của Nhà nước thì phải gọi là chuyển nhượng và khi “bán” cho Nhà nước thì lại bị gọi là thu hồi đất.

Hơn nữa, để đạt được mục tiêu mua bán công sản theo giá thị trường, chỉ thực hiện đúng luật thôi là chưa đủ, vì rất dễ dàng lách luật và lợi dụng. Chẳng hạn, việc thông báo công khai đấu giá, nếu cứ thực hiện đúng theo Luật Đấu giá năm 2016 thì có thể không mấy người biết, vì chỉ cần đăng hai lần với diện tích nhỏ bằng bao diêm ở vị trí không quan trọng, trên một tờ báo địa phương hầu như không có người đọc.

Chủ yếu vẫn là sự liêm chính của những con người có quyền thực thi việc mua bán công sản trước những cơ hội dễ dàng kiếm chác hàng tỉ đồng. Đấu thầu, đấu giá, mà cố tình vi phạm, lạm dụng, ngụy trang quân xanh, quân đỏ thì kết quả còn tồi hơn cả việc chỉ định mua bán. Khi đó, chỉ có thể bắt lỗi, bắt tội, bắt đền khi công sản bị bán quá rẻ mạt, mua quá đắt hay có vi phạm quá lộ liễu.

Do đó, mọi quy định, thủ tục và biện pháp bảo vệ lợi ích của Nhà nước cần tập trung vào việc loại trừ, hay ít nhất cũng phải giảm thiểu việc mâu thuẫn, xung đột lợi ích đối với lực lượng thứ ba như nêu trên. Mà con người muốn tử tế thì cần không chỉ động viên, khuyến nghị, giáo dục, mà còn phải tuyển chọn, quản lý và xử lý nghiêm túc bằng pháp luật. Chỉ làm được điều này khi công tác cán bộ được tuyển lựa một cách thật sự dân chủ, cạnh tranh, công khai, minh bạch. Không làm như vậy thì khó mong ngăn chặn được nguy cơ công chức sắm hai vai và tư nhân mua công chức kèm theo công sản.

(1.806/1.806)

Trương Thanh Đức – Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC. 

——————

TB Kinh tế SG ngày 26-4-2018:

http://mobile.thesaigontimes.vn/tinbaichitiet/271820/