Nhận diện vi phạm để dựng “barie” ngăn chặn (bài cuối).

(CAND) – Các vi phạm trên thị trường chứng khoán (TTCK) có nhiều hình thức, nhưng dù vi phạm của cá nhân hay doanh nghiệp, vì lý do khách quan hay chủ quan, cũng cần xác định được nguyên nhân, từ đó sẽ có các biện pháp ngăn chặn để làm trong sạch thị trường.

Truy nguyên và “điểm tên chỉ mặt” vi phạm

Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC phân tích: “Có câu nói “nước trong thì không có cá”, nhưng với riêng TTCK, làm xanh sạch thị trường là ưu tiên hàng đầu. Trong sạch không làm mất con cá nào mà có cá sạch, cá an toàn và cá ngon hơn, đây cũng là một bài toán không dễ”. Thực vậy, với nơi mà dòng tiền luân chuyển hàng tỷ USD mỗi ngày, minh bạch có thể được coi là một trong những mục tiêu cao nhất để thị trường vận hành. Vì thế, trong quá trình hoạt động, Thanh tra UBCKNN đã phân loại, thống kê các loại vi phạm trên TTCK để từ đó có các giải pháp ngăn chặn, xử lý, làm sạch thị trường.

Trao đổi với PV Báo CAND, Thanh tra UBCKNN đã chia vi phạm trên TTCK thành 3 nhóm. Thứ nhất là vi phạm theo nhóm đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính, bao gồm các nhóm vi phạm của tổ chức chào bán/phát hành, của công ty đại chúng, tổ chức niêm yết, chủ yếu gồm vi phạm nghĩa vụ báo cáo, công bố thông tin của tổ chức niêm yết, tổ chức đăng ký giao dịch, tổ chức phát hành. Loạt vi phạm của nhà đầu tư gồm vi phạm điều cấm trong giao dịch như thực hiện hành vi thao túng TTCK; vi phạm quy định về giao dịch như chậm hoặc không báo cáo, hoặc vi phạm quy định về chào mua công khai. Bên cạnh đó, còn có các vi phạm của doanh nghiệp, tổ chức về nghĩa vụ báo cáo/công bố thông tin; vi phạm các quy định về hoạt động…

Thị trường chứng khoán Việt Nam tăng trưởng vượt bậc sau 25 năm vận hành.

Trong các năm gần đây, các trường hợp bị xử phạt hành chính với mức phạt tiền cao tập trung vào các hành vi vi phạm được quy định khung phạt tiền cao như hành vi thao túng; các trường hợp vi phạm nhiều lần một lỗi chủ yếu là vi phạm về công bố thông tin; một số trường hợp vi phạm nhiều lỗi được phát hiện qua công tác thanh, kiểm tra. Ngoài hình thức xử phạt bằng tiền, các tổ chức, cá nhân vi phạm còn bị áp dụng các hình thức xử phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động giao dịch chứng khoán có thời hạn, tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề chứng khoán có thời hạn, đình chỉ hoạt động kinh doanh, dịch vụ chứng khoán trong thời hạn…

Đánh giá về các vi phạm trên TTCK, chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh cho rằng, việc các doanh nghiệp công bố thông tin không đầy đủ, thiếu chính xác, hoặc có dấu hiệu che giấu thông tin là một trong những nguyên nhân dẫn đến các vi phạm trên thị trường. Bởi vậy, vị chuyên gia này nhấn mạnh vai trò của các cơ quan quản lý trong việc tăng cường giám sát, thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, đồng thời có các biện pháp ngăn chặn kịp thời các hành vi thao túng, làm giá chứng khoán.

Ngoài ra, các báo cáo tài chính cần được kiểm toán một cách độc lập, khách quan, và cảnh báo đầy đủ các rủi ro tiềm ẩn để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư; đồng thời, các chế tài xử lý vi phạm cần đủ sức răn đe, phù hợp với tính chất và mức độ vi phạm, tránh tình trạng xử lý nhẹ, không tương xứng với hậu quả gây ra.

Từ phía cơ quan chức năng, Thanh tra UBCKNN chỉ ra nguyên nhân của những vi phạm có cả khách quan và chủ quan. Về khách quan, một số doanh nghiệp gặp khó khăn về hoạt động, cắt giảm nhân sự dẫn tới không có đủ nguồn lực để thực hiện các nghĩa vụ của doanh nghiệp, bao gồm nghĩa vụ báo cáo, công bố thông tin theo quy định. TTCK Việt Nam cũng còn nặng tính tâm lý đám đông, trong bối cảnh sự phát triển mạnh của mạng xã hội với nhiều hội, nhóm đầu tư chứng khoán được tạo ra trên mạng xã hội làm nơi trao đổi, tham khảo thông tin, hỗ trợ nhà đầu tư mua, bán chứng khoán, một mặt giúp cho việc thông tin trên thị trường được phổ biến nhanh chóng; nhưng ở mặt tiêu cực cũng là môi trường làm xuất hiện hiện tượng lợi dụng các diễn đàn, nhóm mạng xã hội Zalo, Facebook, Telegram… để tung tin đồn, kêu gọi lôi kéo nhà đầu tư mua bán chứng khoán, thậm chí có thể bao gồm cả những cổ phiếu có dấu hiệu thao túng.

Về nguyên nhân chủ quan, một bộ phận tổ chức, cá nhân tham gia TTCK có ý thức tuân thủ pháp luật chưa cao, thiếu hiểu biết về pháp luật chứng khoán, nhất là đối tượng mới tham gia TTCK, dẫn đến họ không nắm rõ hoặc không biết phải thực hiện nghĩa vụ theo quy định; có cá nhân/tổ chức hiểu chưa đúng quy định dẫn đến có thực hiện nghĩa vụ nhưng chưa đầy đủ, chưa đúng theo quy định nên vẫn vi phạm; một bộ phận cá nhân thậm chí cố ý thực hiện vi phạm như hành vi thao túng TTCK. Trong các giai đoạn có tính chất chuyển tiếp từ các quy định pháp luật cũ sang các quy định pháp luật mới, một bộ phận doanh nghiệp, cá nhân vi phạm do chưa kịp thời nắm bắt quy định pháp luật mới để điều chỉnh hoạt động, việc thực hiện các nghĩa vụ dẫn đến vi phạm.

Đứng từ góc độ nhà đầu tư, TS. Lê Minh Nghĩa – Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn tài chính Việt Nam cho rằng, nhà đầu tư cá nhân là nhóm dễ tổn thương bởi các rủi ro như có quá ít hiểu biết và kỹ năng tài chính, bất cân xứng thông tin, tâm lý đầu tư kém và hiệu ứng “đám đông”…

“Việc bảo vệ nhà đầu tư cá nhân không chỉ đảm bảo quyền lợi của họ mà còn duy trì niềm tin vào hệ thống tài chính, thúc đẩy sự tham gia bền vững và đóng góp vào sự ổn định của thị trường. Cần có biện pháp bảo vệ nhà đầu tư cá nhân như xây dựng khung pháp lý minh bạch, tăng cường giáo dục tài chính… Việc bảo vệ nhà đầu tư cá nhân không chỉ là trách nhiệm pháp lý mà còn là yếu tố quyết định để xây dựng một thị trường tài chính an toàn, bền vững và hiệu quả”, ông Nghĩa khuyến nghị.

Ứng dụng AI để phát hiện vi phạm

Thời gian qua, cơ quan quản lý đã có nhiều giải pháp để giảm thiểu vi phạm trên TTCK, bao gồm hoàn thiện cơ chế chính sách, tuyên truyền phổ biến, đẩy mạnh thực thi pháp luật và tăng cường chế tài xử lý vi phạm. Đặc biệt, cơ quan giám sát đẩy mạnh xây dựng cơ sở dữ liệu hạ tầng hiện đại có mức độ bảo mật cao, ứng dụng các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), big data để phục vụ hoạt động giám sát.

Theo đó, AI có khả năng phát hiện các hành vi bất thường như thao túng giá, giao dịch nội gián, hay các hành vi giao dịch khác đối với dữ liệu giao dịch lớn. Các thuật toán học máy có thể phân tích khối lượng giao dịch lớn và nhận diện các mẫu hành vi phức tạp mà các hệ thống truyền thống khó có thể phát hiện, giúp can thiệp kịp thời và chính xác hơn.

Bên cạnh đó, AI cũng giúp dự báo xu hướng thị trường và tối ưu hóa việc quản lý dữ liệu nhà đầu tư. Điều này không chỉ tạo ra nền tảng vững chắc cho sự minh bạch, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bền vững TTCK, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả và độ chính xác trong công tác giám sát. Song song với đó là nhóm giải pháp tăng cường tuyên truyền, giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức của các tổ chức, cá nhân tham gia TTCK. Ngoài ra, tăng cường phối hợp giữa UBCKNN với cơ quan Công an trong xác minh, làm rõ các vụ việc vi phạm pháp luật trên TTCK, điều tra xử lý các vụ việc có dấu hiệu tội phạm…

Thực tế, trong suốt 25 năm phát triển TTCK, Việt Nam đã xây dựng một hệ thống khung khổ pháp lý cho hoạt động giám sát giao dịch chứng khoán tương đối đầy đủ, hiện đại, theo thông lệ quốc tế, bao gồm cả việc xử lý hành chính và xử lý hình sự đối với các hành vi xâm hại TTCK.

Chủ tịch UBCKNN Vũ Thị Chân Phương khẳng định, công tác thanh tra, giám sát luôn được xác định là một trong những chức năng cốt lõi của UBCKNN ngay từ ngày đầu thành lập. Việc phát triển đồng bộ bộ máy tổ chức, xây dựng cơ chế phối hợp với các lực lượng chức năng, đặc biệt là với Bộ Công an và Công an địa phương, đã tạo nền tảng quan trọng để phòng ngừa và xử lý hiệu quả các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán.

Hiện UBCKNN là một trong bốn đơn vị được phép thành lập tổ chức thanh tra trong cơ cấu tổ chức nhằm nâng cao tính chuyên nghiệp và hiệu lực thực thi pháp luật. Hệ thống giám sát, thanh tra đã được hoàn chỉnh từ trung ương đến địa phương với các phòng giám sát tại các Sở giao dịch chứng khoán, Ban giám sát và Ban thanh tra thuộc UBCKNN, qua đó đảm bảo thực hiện hiệu quả các cam kết quốc tế cũng như nhiệm vụ quản lý thị trường nội địa. Hệ thống giám sát được thực hiện nhiều lớp, gồm 3 cấp: UBCKNN, Sở Giao dịch chứng khoán và công ty chứng khoán đã góp phần làm cho công tác giám sát cơ bản thực hiện tốt chức năng kiểm soát, ngăn ngừa và xử lý nghiêm đối với các hành vi thao túng thị trường, bảo vệ nhà đầu tư, hướng đến xây dựng một TTCK phát triển ổn định và bền vững.

Nhìn lại 25 năm phát triển cho thấy TTCK Việt Nam đã có sự tăng trưởng vượt bậc. Sự phát triển này đã mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư trong việc đa dạng hóa kênh huy động vốn và kênh đầu tư. Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi, thời gian qua, Bộ Tài chính đã chủ động phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan liên quan để hoàn thiện toàn diện khung khổ pháp lý và tổ chức vận hành thị trường. Việc rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp lý nhằm đáp ứng các tiêu chí do các tổ chức xếp hạng quốc tế đưa ra được thực hiện đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm.

“Đến nay, các yêu cầu cơ bản để nâng hạng thị trường đã được Việt Nam đáp ứng. Chúng ta đã có những bước tiến đáng kể, từ việc minh bạch hóa thông tin, cải cách hành lang pháp lý đến hiện đại hóa hệ thống giao dịch, thanh toán. Những yếu tố nền tảng này đóng vai trò rất quan trọng trong việc tạo dựng niềm tin với nhà đầu tư quốc tế” – Thứ trưởng Chi nhấn mạnh.

TTCK Việt Nam đang có nhịp đi lên mạnh mẽ cùng sự trở lại của khối ngoại. VN-Index đã vượt mốc đỉnh trên 1.600 và hướng tới mốc 1.800 điểm. Tính từ đầu năm, vốn hóa sàn HoSE đã tăng thêm gần 880.000 tỷ đồng, vượt hơn 6 triệu tỷ. Theo số liệu thống kê, đến giữa năm 2025, TTCK Việt Nam có hơn 1.600 công ty niêm yết và đăng ký giao dịch, với quy mô vốn hóa hơn 7,4 triệu tỷ đồng, tương đương 65% GDP năm 2024, trong đó gần 50 doanh nghiệp vốn hóa tỷ USD. Đến cuối tháng 7, nhà đầu tư cá nhân trong nước có tổng cộng hơn 10,4 triệu tài khoản, tương đương hơn 10% dân số, hoàn thành mục tiêu trước thời hạn 2025 và đang hướng đến 11 triệu tài khoản vào năm 2030. Cơ cấu sản phẩm trên thị trường cũng ngày một đa dạng với cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ, chứng quyền, hợp đồng tương lai…

Hà An

————-

Công an Nhân dân (Thị trường) ngày 22-8-2025:

https://cand.com.vn/Thi-truong/nhan-dien-vi-pham-de-dung-barie-ngan-chan-bai-cuoi–i778866/

(68/2.269)