Minh bạch, công bằng tạo niềm tin cho hộ kinh doanh.

(TBNH) – Một trong những thay đổi đáng chú ý tại Nghị định 296/2025/ NĐ CP quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính có hiệu lực từ 1/1/2026 là mở rộng đối tượng bị cưỡng chế, bao gồm hộ kinh doanh, hộ gia đình, tổ hợp tác và cộng đồng dân cư, bên cạnh các tổ chức, doanh nghiệp. Luật sư Tạ Anh Tuấn – Giám đốc Công ty Luật TNHH Tạ Anh Tuấn cho rằng, quy định này là cần thiết để đảm bảo hiệu lực của xử phạt hành chính trong một xã hội đa dạng các loại hình kinh doanh. Một số chuyên gia đánh giá, quy định này cũng nhằm lấp khoảng trống pháp lý đã tồn tại lâu nay trong thi hành quyết định xử phạt đối với mô hình kinh doanh cá thể không có tư cách pháp nhân.

Ranh giới mờ giữa tài sản chung và riêng

Thực tế, phần lớn các tranh chấp phát sinh không xuất phát từ nội dung của quyết định xử phạt, mà từ khoảng trống pháp lý trong khâu tổ chức thi hành quyết định đó. Trước đây, việc xác định tài sản để áp dụng biện pháp cưỡng chế đối với hộ kinh doanh gặp nhiều khó khăn, do phần lớn tài sản là tài sản chung của gia đình, trong khi chưa có quy trình rõ ràng để phân định đâu là phần được phép kê biên, đâu là phần cần được bảo vệ. Bộ luật Dân sự năm 2015 xác định tài sản của hộ gia đình là tài sản chung của các thành viên, trong khi hoạt động thi hành quyết định xử phạt lại đòi hỏi phải có tiêu chí pháp lý cụ thể để phân loại tài sản chung được phép kê biên và tài sản riêng cần được bảo vệ. Khi chưa có hướng dẫn chi tiết, cả cơ quan thi hành lẫn người dân đều rơi vào trạng thái mơ hồ về ranh giới giữa quyền tài sản và quyền cưỡng chế, làm phát sinh tranh chấp pháp lý kéo dài và gia tăng chi phí tuân thủ.

Liên quan đến vấn đề này, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI khẳng định, đang có sự hiểu không chính xác về quy định này. Quy định trên gồm hai điều kiện cần và đủ để khấu trừ, kê biên tài sản của các thành viên trong hộ kinh doanh, hộ gia đình và tổ hợp tác.

Thứ nhất, phải là thành viên trong hộ hoặc tổ hợp tác, trong đó chỉ hộ gia đình được pháp luật quy định trách nhiệm cụ thể với tư cách là một chủ thể của quan hệ pháp luật thì mới chịu sự ràng buộc theo quy định trên, chứ không phải là thành viên hộ gia đình chung chung theo đăng ký hộ khẩu điện tử. Hiện nay, hầu như hộ gia đình không còn là chủ thể của hầu hết các quan hệ pháp luật liên quan đến tiền bạc. Thứ hai, thành viên của hộ gia đình, hộ kinh doanh, tổ hợp tác chỉ phải chịu trách nhiệm liên đới trong các quan hệ liên quan đến tiền bạc nếu như cùng ký kết hoặc ủy quyền cho người khác ký kết các giao dịch, hợp đồng, thỏa thuận, cam kết.

“Nếu hiểu gốc rễ của vấn đề như vậy thì không có gì phải lo lắng. Nếu các thành viên ký vào văn bản hay ủy quyền thì đương nhiên phải chịu trách nhiệm. Còn không trực tiếp hay gián tiếp ủy quyền cho người khác ký, thì không có căn cứ pháp luật khấu trừ, kê biên tài sản. Nghĩa vụ thuế cũng phải phân định được rõ phạm vi nghĩa vụ của từng thành viên và được xem xét trên cơ sở nguyên lý này”, Luật sư Trương Thanh Đức khẳng định.

Đảm bảo công bằng, minh bạch

Song luật sư Hoàng Hà, Đoàn Luật sư TP. Hồ Chí Minh chia sẻ, quy định mới này cũng đặt ra vấn đề về công bằng trong xử phạt hành chính. Chẳng hạn khi một hộ kinh doanh có vi phạm, liệu có công bằng khi người vợ làm kế toán, người con đang học đại học đều phải đối mặt với nguy cơ tài sản riêng bị kê biên vì hành vi vi phạm mà người chồng là chủ hộ thực hiện? Pháp luật hành chính luôn được xây dựng trên nguyên tắc lỗi cá nhân, nhưng quy định cưỡng chế này lại áp đặt hậu quả lên những người có thể không hề tham gia vào hành vi vi phạm.

Một khía cạnh khác cần xem xét là tác động đến hoạt động kinh doanh của các hộ. Nghị định 296 năm 2025 không chỉ điều chỉnh cách thức cưỡng chế mà còn gián tiếp tạo ra một động cơ mạnh mẽ để các hộ kinh doanh cân nhắc lại hình thức tổ chức. Khi rủi ro pháp lý không chỉ giới hạn ở tài sản chung mà lan sang cả tài sản cá nhân, các thành viên trong hộ sẽ phải tính toán lại mức độ cam kết và khả năng chịu đựng rủi ro. Điều này có thể dẫn đến sự phân tách giữa các thành viên hoặc thậm chí sự tan rã của nhiều hộ kinh doanh gia đình, luật sư Hoàng Hà phân tích.

Để Nghị định thực sự phát huy hiệu quả và tránh xung đột với luật dân sự về quyền sở hữu, luật sư Tạ Anh Tuấn cho rằng, minh bạch phải đi trước cưỡng chế. Khi bản đồ pháp lý được xác lập rõ ràng, người dân biết quyền và nghĩa vụ của mình, cơ quan thi hành biết ranh giới quyền lực, thì hiệu lực thi hành quyết định mới bền vững và không gây méo mó môi trường kinh doanh.

Do đó, cần có bộ tiêu chí phân định tài sản kê biên rõ ràng, đồng thời quy định cụ thể về trình tự thông báo, thời hạn, hồ sơ chứng minh và quyền phản biện pháp cưỡng chế. Khi đó, việc cưỡng chế sẽ là công cụ răn đe đúng hành vi sai phạm, không chạm tới những tài sản cần thiết cho sinh kế hợp pháp của hộ kinh doanh. Đồng thời, là công cụ tăng tuân thủ, chứ không phải là gánh nặng trên vai những người làm ăn chân chính, luật sư Tạ Anh Tuấn khẳng định.y

Võ Giang

————-

Thời báo Ngân hàng (Đầu tư – Tài chính) ngày 30-12-2025:

https://www.pressreader.com/vietnam/thoi-bao-ngan-hang/20251230/281612426762302

(300/1.130)