Kê biên tài sản người nhà khi hộ kinh doanh không đủ tiền nộp phạt: Hiểu sao cho đúng?
(VNF) – Nhiều người hiểu chưa đúng về quy định tại Nghị định 296/2025, khi cho rằng người nhà sẽ bị truy thu tài sản nếu hộ kinh doanh không đủ tiền nộp phạt hành chính.
Hiểu đúng về “kê biên tài sản thành viên nếu hộ kinh doanh không đủ tiền nộp phạt hành chính”
Nghị định 296/2025 quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 và thay thế Nghị định 166/2013, có nhiều nội dung đáng chú ý.
Dư luận đang rất quan tâm đến một nội dung được quy định tại nghị định này là: khi tài sản chung của hộ kinh doanh không đủ để thi hành quyết định cưỡng chế, cơ quan có thẩm quyền có thể khấu trừ tiền, kê biên tài sản của từng thành viên riêng lẻ trong hộ.
Việc Nghị định 296 cho phép kê biên tài sản của thành viên hộ kinh doanh khi không đủ tiền nộp phạt làm dấy lên tranh luận về bản chất pháp lý của hộ kinh doanh và nguy cơ đẩy rủi ro pháp luật sang cả gia đình.
Hiện trên nhiều diễn đàn mạng xã hội, nhiều người đang hiểu rằng, nếu hộ kinh doanh không đủ tài sản để khấu trừ thì sẽ truy thu đến người nhà, như vậy là không hợp lý, bởi dù là người nhà nhưng không tham gia hoạt động kinh doanh của hộ kinh doanh thì không thể yêu cầu liên đới trách nhiệm tài sản…
Nhưng quan điểm trên là chưa chính xác, chưa đúng với tinh thần và quy định tại Nghị định 296.
Theo các chuyên gia, Nghị định 296 có nhiều thay đổi đột phá, sẽ gỡ bỏ các “nút thắt” trong công tác cưỡng chế, đảm bảo tính nhân văn và minh bạch tài chính.
Nghị định mới cho phép áp dụng linh hoạt và đồng thời các biện pháp cưỡng chế, thay vì phải tuân theo thứ tự bất di bất dịch trong quy định hiện hành.
Ở Nghị định 166, cơ quan thực thi phải tuân thủ nghiêm ngặt thứ tự các biện pháp cưỡng chế: khấu trừ tiền lương, thu nhập, tiền từ tài khoản trước; nếu không được mới kê biên tài sản, rồi mới đến các biện pháp khác. Điều này có thể vô tình tạo kẽ hở cho người vi phạm tẩu tán tài sản trong thời gian chờ đợi.
Nghị định 296 đã xóa bỏ rào cản này. Kể từ năm 2026, người có thẩm quyền được phép áp dụng một hoặc nhiều biện pháp cưỡng chế cùng lúc, nếu xét thấy việc áp dụng một biện pháp là không đủ.
Quy định mới thiết lập nguyên tắc: Ưu tiên cưỡng chế tài sản chung trước, nếu thiếu thì cưỡng chế đến tài sản riêng của từng thành viên. Điều này khẳng định trách nhiệm của các thành viên đối với sai phạm chung.
Không phải ai trong hộ gia đình cũng bị kê biên tài sản để cưỡng chế xử phạt
Theo các luật sư, không phải mọi tài sản trong hộ gia đình hay hộ kinh doanh đều có thể bị khấu trừ, kê biên khi phát sinh vi phạm hành chính mà chỉ những thành viên có liên quan trực tiếp đến nghĩa vụ pháp lý mới thuộc diện bị áp dụng biện pháp cưỡng chế.
Luật sư Nguyễn Ngọc Hùng, Trưởng văn phòng luật sư Kết nối, Đoàn luật sư TP.Hà Nội, cho hay, Nghị định 296 quy định về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính nói chung, tức là gồm cả vi phạm của hộ kinh doanh và hộ gia đình. Tuy nhiên, cần phân định sự khác biệt giữa 2 chủ thể được Nghị định 296 quy định, gồm hộ kinh doanh và hộ gia đình.
Ông Hùng cho biết nghĩa vụ tài sản chỉ đặt ra với thành viên hộ kinh doanh – những người tham gia đăng ký thành lập hộ kinh doanh. Người khác dù là thành viên hộ gia đình, nhưng nếu không tham gia đăng ký thành lập thì không ảnh hưởng gì. Vì vậy, việc nói rằng lấy tài sản của người nhà để “bù” vào hoạt động kinh doanh của hộ kinh doanh là chưa đúng.
Như vậy, trong trường hợp hộ gia đình vi phạm hành chính mà tài sản chung không đủ để phục vụ cho việc khấu trừ tiền, kê biên tài sản, trả chi phí cho hoạt động cưỡng chế thì phải dùng đến tài sản riêng của thành viên hộ gia đình.
Theo ông Hùng, nguyên tắc khấu trừ vào tài sản riêng khi tài sản chung không đủ là phù hợp. Nhưng cần phân biệt khi áp dụng, không nên nhầm lẫn nữa hộ kinh doanh và hộ gia đình.
Đồng quan điểm, luật sư Phạm Thanh Hữu (Công ty Luật TNHH Nguyên Luật & Cộng sự), cho rằng quy định này phù hợp với nguyên tắc hộ kinh doanh chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình đối với hoạt động kinh doanh của hộ. Việc “khấu trừ tiền, kê biên tài sản của thành viên hộ kinh doanh, hộ gia đình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đóng phạt” được hiểu là nếu các thành viên hộ gia đình đăng ký thành lập hộ kinh doanh, người chồng đứng tên làm chủ hộ kinh doanh. Nếu tài sản chung của hộ kinh doanh không đủ để nộp phạt vi phạm hành chính do lỗi mà hộ kinh doanh gây ra thì cơ quan có thẩm quyền sẽ khấu trừ tiền, kê biên tài sản của chồng, vợ, các con để thực hiện nghĩa vụ này.
Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, khẳng định hai điều kiện cần và đủ để thực hiện việc khấu trừ tiền, kê biên tài sản của các thành viên trong hộ kinh doanh, hộ gia đình và tổ hợp tác.
Điều kiện thứ nhất, chỉ những người là thành viên của hộ kinh doanh, hộ gia đình hoặc tổ hợp tác theo quy định của pháp luật mới thuộc diện chịu sự ràng buộc về trách nhiệm. Việc áp dụng biện pháp khấu trừ tiền, kê biên tài sản không căn cứ vào khái niệm thành viên hộ gia đình theo nghĩa chung, như đăng ký hộ khẩu điện tử mà chỉ áp dụng đối với các trường hợp pháp luật xác định rõ hộ gia đình là chủ thể của quan hệ pháp luật cụ thể.
Song thực tế hiện nay, hộ gia đình hầu như không còn là chủ thể của phần lớn quan hệ pháp luật liên quan đến tiền bạc.
Điều kiện thứ hai, thành viên của hộ gia đình, hộ kinh doanh, tổ hợp tác chỉ phải chịu trách nhiệm liên đới trong các quan hệ liên quan đến tiền bạc nếu cùng ký kết hoặc ủy quyền cho người khác ký kết các giao dịch, hợp đồng, thỏa thuận, cam kết.
Trao đổi về quy định này, ông Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó Chủ tịch Hội Tư vấn và Đại lý thuế TPHCM, cho biết, việc kê biên tài sản riêng không đơn giản bởi tài sản riêng của từng thành viên có thể liên quan đến tài sản chung của vợ chồng (theo Bộ luật Dân sự và Luật Hôn nhân Gia đình).
Nếu vợ hoặc chồng không đồng ý xử lý (bán đấu giá) phần tài sản chung để nộp phạt, cơ quan quản lý nhà nước chưa thể thực hiện được.
Theo ông Tịnh, quy định mới về cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với hộ kinh doanh có thể mang tính răn đe, nhưng việc thực thi trên thực tế sẽ gặp nhiều khó khăn.
Đó là do hộ kinh doanh không bắt buộc phải mở tài khoản ngân hàng riêng như doanh nghiệp. Trước đây, cơ chế quản lý không yêu cầu hộ kinh doanh phải có tài khoản riêng, nhiều hộ vẫn thu tiền mặt hoặc sử dụng tài khoản cá nhân. Điều này khiến việc xác định và phong tỏa tài khoản phục vụ cưỡng chế trở nên rất phức tạp.
Ông Tịnh kiến nghị, trình tự xử lý trong trường hợp cưỡng chế có thể được thực hiện theo các bước. Thứ nhất, nếu hộ kinh doanh có mở tài khoản kinh doanh riêng thì thực hiện phong tỏa tài khoản của hộ. Thứ hai, nếu hộ kinh doanh hình thành tài sản chung từ hoạt động kinh doanh thì tiến hành thanh lý tài sản này để thực hiện nghĩa vụ hành chính. Thứ ba, trường hợp cần thiết, có thể phong tỏa tài khoản cá nhân của chủ hộ hoặc các thành viên trong hộ. Riêng các thành viên trong gia đình không tham gia hoạt động kinh doanh thì không có căn cứ để khấu trừ tiền của họ.
Minh Anh
————-
Vietnam Finance (Tài chính) ngày 31-12-2025:
(222/1.552)