Đấu thầu, vướng ở đâu?
(TN) – “Mục tiêu của đấu thầu để hiệu quả, đẩy nhanh tiến độ và có những công trình tốt, nhưng không làm được. Vậy làm sao chữa được bệnh này?”, câu hỏi mà Tổng Bí thư Tô Lâm trăn trở cũng là thực trạng đang diễn ra tại rất nhiều dự án đầu tư công hiện nay.
Hễ đấu thầu lại dính khiếu kiện
Những ngày qua, dư luận xôn xao việc Công ty TNHH Tập đoàn Sơn Hải có văn bản gửi Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng tỉnh Bình Phước, phản đối kết quả lựa chọn nhà thầu gói thầu xây dựng đường cao tốc TP.HCM – Thủ Dầu Một – Chơn Thành, đoạn qua địa bàn tỉnh Bình Phước. Theo ông Lê Thanh Hướng, Giám đốc Tập đoàn Sơn Hải, gói thầu có giá trị hơn 880 tỉ đồng đã được mở thầu công khai vào ngày 17.3 với sự tham gia của 5 nhà thầu.
Giải quyết các vấn đề trong công tác đấu thầu để sớm hoàn thiện các dự án công (Trong ảnh: một đoạn của đường cao tốc Bắc – Nam)
ẢNH: LÊ LÂM
Trong đó, Sơn Hải bỏ giá dự thầu 732,28 tỉ đồng, tiết kiệm 148,44 tỉ đồng với tỷ lệ giảm 16,85%. Tuy nhiên, ngày 22.5, chủ đầu tư bất ngờ đưa ra thông báo đơn vị trúng thầu là liên danh có giá dự thầu cao nhất. Tập đoàn Sơn Hải cùng 3 nhà thầu khác đều là những doanh nghiệp (DN) có tiếng trong ngành xây dựng giao thông của VN là: Cienco4, Đèo Cả, Vinaconex đều bị chủ đầu tư loại với lý do không đáp ứng yêu cầu về kỹ thuật.
Bày tỏ ngạc nhiên vì kết quả được cho là thiếu thuyết phục, phía Sơn Hải dẫn chứng đơn vị đã triển khai nhiều công trình trọng điểm quốc gia với chất lượng cao được nhiều ghi nhận. Đối với gói thầu này, DN cam kết bảo hành tối thiểu 10 năm. “Việc loại bỏ các nhà thầu uy tín, có giá thấp nhất là trái với quy định pháp luật về đấu thầu, có nguy cơ gây thất thoát khoảng 113 tỉ đồng cho ngân sách nhà nước. Bởi vậy, chúng tôi phản đối quyết định chọn thầu của chủ đầu tư và sẽ gửi kiến nghị đến UBND tỉnh Bình Phước để giải quyết theo quy định của luật Đấu thầu”, văn bản do ông Lê Thanh Hướng ký nêu rõ.
Sau khi nhận văn bản phản đối của DN, UBND tỉnh Bình Phước đã yêu cầu Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng tỉnh báo cáo về vụ việc; đồng thời, làm việc trực tiếp với nhà thầu để xử lý và giải quyết kiến nghị của DN. Sau khi có báo cáo về vụ việc cũng như kết quả buổi làm việc, tỉnh Bình Phước sẽ có thông tin chính thức tới cơ quan báo chí.
Đây không phải lần đầu tiên những gói thầu lớn tại các dự án đầu tư công vấp phải phản đối của DN sau khi công bố kết quả thắng thầu. Tháng 8.2024, liên danh Đèo Cả gồm 8 công ty đã nhiều lần có văn bản kiến nghị Tổng công ty Cảng hàng không VN (ACV) hủy kết quả đấu thầu gói thầu 6.300 tỉ đồng thuộc dự án thành phần 3, dự án Đầu tư xây dựng Cảng hàng không quốc tế Long Thành (giai đoạn 1), sau khi bị loại, cũng vì lý do không đáp ứng yêu cầu về kỹ thuật.
Thời điểm đó, đơn vị trúng thầu có giá dự thầu cao hơn giá dự thầu của liên danh Đèo Cả khoảng 416 tỉ đồng và nguyên nhân “không đáp ứng yêu cầu về kỹ thuật” của liên danh Đèo Cả là do một thành viên trong liên danh đã bị tạm ngưng trên hệ thống đấu thầu quốc gia (do chưa đóng phí đúng hạn). Theo tìm hiểu, các nhà thầu phải đóng phí mỗi năm là 330.000 đồng nhằm duy trì tên và hồ sơ năng lực khi tham gia đấu thầu. Kết quả, phía ACV không chấp thuận yêu cầu và khẳng định liên danh Đèo Cả đã phạm luật nên buộc bị loại khỏi cuộc đấu thầu.
Hay như mới đây, chưa chờ đến khi công bố kết quả đấu thầu các gói thầu xe buýt công cộng tại TP.HCM, đại diện 5 hợp tác xã vận tải tại TP đã làm đơn kêu cứu vì khả năng rớt thầu gần như chắc chắn khi có đơn vị bỏ giá giảm tới 50% với yếu tố thuận lợi được các hợp tác xã đánh giá là nội dung mời thầu bất hợp lý, tạo lợi thế lớn cho một số đối tượng nhà đầu tư bằng cách áp đặt các điều kiện không thỏa đáng.
Thời gian qua, đã có rất nhiều vụ việc nhà thầu liên tục gửi kiến nghị tới chủ đầu tư và nhà tài trợ vốn vì cho rằng lý do trượt thầu không thỏa đáng. Mỗi lần như vậy, dự án lại phải kéo dài thêm chờ giải quyết khiếu nại.
Nghịch lý đấu thầu
Thảo luận tổ về một số dự án luật, trong đó có sửa đổi luật Đấu thầu, mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ 4 “tội” của công tác đấu thầu, đó là: làm chậm tiến độ phát triển; gây chất lượng kém; làm hư hỏng cán bộ và không tiết kiệm.
Nhiều công trình, dự án cần được đẩy nhanh tiến độ (trong ảnh: Dự án đường cao tốc ở tỉnh Đồng Nai – ảnh chụp ngày 15.1)
ẢNH: LÊ LÂM
“Tội nặng lắm. Mục tiêu của đấu thầu để hiệu quả, đẩy nhanh tiến độ và có những công trình tốt, nhưng không làm được…Nhiều năm rồi có tiền không tiêu được hết, trong khi nhu cầu phát triển đất nước rất lớn, phải đi vay ở nước ngoài. Tại sao? Vì đấu thầu nguyên quy trình đã hết năm rồi. Mấy tháng chọn thầu, mở thầu, mấy tháng chấm thầu. Làm gì còn thời gian thực thi trong khi tiền ngân sách phải trong năm… Dự án không thể đẩy nhanh được, đấu thầu không chọn được người tốt… có những công ty xây dựng giỏi họ chả cần đấu thầu mà cũng không thiếu gì việc”, Tổng Bí thư dẫn chứng hàng loạt những bất cập trong công tác đấu thầu gây hệ lụy tốc độ giải ngân đầu tư công trên cả nước.
Ủng hộ ý kiến thẳng thắn của Tổng Bí thư Tô Lâm, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, cho rằng thực tế, hoạt động đấu thầu còn nhiều “tội” hơn. Theo ông, quy trình đấu thầu được thiết kế trên giả thuyết không tin tưởng, không yên tâm nên mọi thủ tục, giấy tờ dẫn đến rất nhiều công đoạn. Để thực hiện đầy đủ theo đúng quy trình và quy định sẽ mất rất nhiều thời gian. Thế nhưng, nghịch lý là “ma trận” thủ tục này một mặt mang yếu tố siết quá mức đến độ “hành dân”, song một mặt lại tạo cơ hội cho người đưa quy định muốn gì được nấy, chủ động bày binh bố trận quân xanh quân đỏ. Các công tác mở thầu, trúng thầu, chọn thầu chỉ cần làm kín kẽ, hồ sơ đầy đủ, tròn trịa theo kiểu đáp ứng mọi yêu cầu (yêu cầu chưa biết đúng hay sai, hay dở thế nào) là có thể dễ dàng hợp thức hóa sai trái. Tình trạng bán thầu, thông thầu dễ dàng xảy ra bởi luật thì chồng chéo, quy định thì cứng nhắc.
“Điều này cũng lý giải vì sao những DN lớn, năng lực nhìn thấy rõ là rất tốt nhưng lại thua thầu đầy bất ngờ chỉ vì những lý do rất “lãng xẹt”. Nếu cứ chiếu theo đúng quy định của pháp luật, thì họ có thiếu sót, có sơ suất, nhưng những thiếu sót như vậy đáng ra chỉ bị trừ điểm nhẹ chứ không phải bị “knock-out” loại trực tiếp. Trong khi đó, một số đơn vị có hồ sơ mời thầu đẹp như tranh nhưng sau vào làm thì chầy bửa, phủi tay. Nói vậy để thấy không ai quan tâm đến mục tiêu cốt tử của đấu thầu là có được một dự án chất lượng với thời gian nhanh nhất, số tiền bỏ ra ít nhất. Tư duy của cán bộ kể cả trường hợp không tiêu cực thì cũng né tránh rủi ro trong tương lai, cứ như cỗ máy cứng nhắc theo đúng nguyên tắc mà làm, biến đấu thầu mang tính hình thức, biểu diễn là chủ yếu”, LS Trương Thanh Đức nhìn nhận.
Vấn đề tiêu cực trong hoạt động đấu thầu cũng đã được rất nhiều đại biểu (ĐB) Quốc hội nêu ra ở nghị trường. ĐB Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) dẫn chứng thời gian qua việc đấu thầu đã bộc lộ “nhiều bất cập, nhiều hiện tượng không hay”. Nhiều dự án đấu thầu mất 3 – 4 tháng mới xong. “Tôi biết một số nơi đấu thầu hoài nhưng chỉ một nhà thầu trúng liên tục. Giá trúng thầu chỉ thấp hơn so với giá nhà đầu tư đưa ra có 1%. Liệu có trường hợp móc nối giữa chủ đầu tư và nhà thầu? Đấu thầu liên tục như thế thì nhà nước chả được lợi gì, mất thời gian, tiền của”, ông Hòa nêu.
Quan trọng nhất là siết tiến độ, chất lượng và tổng vốn đầu tư
Giải trình với các ĐB Quốc hội về một số vấn đề liên quan đến công tác đấu thầu, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết một trong những nguyên nhân dẫn đến vướng mắc trong tổ chức đấu thầu là những bất cập đến từ quy định của luật: đối tượng áp dụng quá rộng, chưa bảo đảm quyền tự chủ, tự quyết định hoạt động lựa chọn nhà thầu của chủ đầu tư, quy trình thủ tục còn rườm rà… Tồn tại trên là nơi để “khu trú” cho 2 xu hướng. Một là lợi dụng để có tiêu cực như làm ẩu, làm vì lợi ích cá nhân. Hai là cho những trường hợp trốn tránh trách nhiệm, né tránh, đùn đẩy, cố tình kéo dài.
LS Trương Thanh Đức cho rằng để sửa toàn diện luật rất khó, phức tạp và mất thời gian vì luật nọ chồng chéo luật kia. Trong bối cảnh hàng loạt dự án lớn đang cấp bách chờ triển khai tạo xung lực mới cho tăng trưởng kinh tế, không thể tiếp tục vừa chạy vừa chờ sửa hết các luật.
Vì thế, thay vì chờ sửa hết các luật, nhà nước chỉ cần cho phép người dân, DN được làm tất cả những gì nhà nước không cấm. Theo đó, việc tuân thủ một luật sẽ giúp đảm bảo miễn trách nhiệm khi có xung đột với các luật khác. Riêng đối với các dự án đầu tư công, nên khuyến khích chỉ định thầu, siết bằng cơ chế giám sát tiến độ, chất lượng và tổng vốn đầu tư. Trong trường hợp đấu thầu, quy trình và thời gian đấu thầu phải được nghiên cứu cắt giảm một nửa so với hiện nay.
Ông Phạm Đại Hải, Ủy viên thường vụ Hội Kinh tế xây dựng VN cũng đồng quan điểm không thể để sự chồng chéo của các luật làm ảnh hưởng tới quá trình triển khai các dự án. Ngay cả dự thảo sửa đổi các luật hiện nay cũng chưa làm triệt để, đồng bộ, khả thi, minh bạch, loại bỏ triệt để các rào cản do pháp luật chồng chéo, mâu thuẫn gây ra như mong mỏi của Tổng Bí thư. Vì thế, đối với các dự án công, có thể không cần đấu thầu mà chỉ định thầu hoặc giao quyền toàn bộ cho chủ đầu tư. Mỗi dự án khi được trình chủ trương đầu tư đều đã được phê duyệt đầy đủ về quy mô, tổng mức đầu tư và thời gian thực hiện. Cứ đúng theo hồ sơ dự án để “siết”. Phần tổ chức thực hiện, đấu thầu mua bán, thẩm định…sẽ hoàn toàn do chủ đầu tư quyết định, không cần thiết phải trình lên duyệt xuống mất rất nhiều thời gian. Song song, gắn trách nhiệm với người đứng đầu.
Giao quyền và trách nhiệm cho chủ đầu tư
Nhà nước không thể đi dò từng bước thực hiện của các dự án, soi từng quy trình, thẩm định chi tiết từng gói thầu. Chỉ cần quản thật chặt tổng mức đầu tư, tiến độ và chất lượng dự án. Cứ giao hết quyền cho chủ đầu tư, không cần cái gì cũng phải thẩm định qua lại mất thời gian. Quyền càng lớn trách nhiệm càng cao. Khi đó, ngay cả trong công tác đấu thầu, chủ đầu tư cũng sẽ tự phải tổ chức thực hiện sau cho hiệu quả nhất, đảm bảo giá các gói thầu hợp lý nhất với tiến độ nhanh nhất, chất lượng tốt nhất. Bởi nếu không đáp ứng đúng yêu cầu, “anh” sẽ phải chịu toàn bộ trách nhiệm. Đó là cách thức để các dự án “chạy” nhanh, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước.
Ông Phạm Đại Hải
Vì sao Tập đoàn Sơn Hải trượt thầu tại dự án cao tốc đoạn qua Bình Phước ?
Chiều qua (27.5), chủ đầu tư dự án xây dựng đường cao tốc TP.HCM – Thủ Dầu Một – Chơn Thành đoạn qua tỉnh Bình Phước là Ban Quản lý dự án Đầu tư xây dựng tỉnh Bình Phước (Ban QLDA) có báo cáo giải trình, giải thích rõ lý do Tập đoàn Sơn Hải và 3 nhà thầu khác trượt thầu.
Theo báo cáo của Ban QLDA, kế hoạch lựa chọn nhà thầu được phê duyệt ngày 11.2, gói thầu được áp dụng đấu thầu rộng rãi qua mạng. Đơn vị tư vấn lập hồ sơ mời thầu và đánh giá hồ sơ dự thầu là Công ty CP tư vấn Văn Phú (Hà Nội), Tổ chuyên gia do đơn vị tư vấn thành lập.
Vào ngày 6.5, Tổ chuyên gia đã lập báo cáo đánh giá hồ sơ dự thầu điện tử (E-HSDT) gửi Ban QLDA. Tham gia đấu thầu có 5 đơn vị, trong đó có Tập đoàn Sơn Hải. Theo đánh giá của Tổ chuyên gia, E-HSDT của 5 nhà thầu đều hợp lệ, đủ năng lực và kinh nghiệm, tuy nhiên kết quả đánh giá về kỹ thuật có 4 nhà thầu không đạt, trong đó có Tập đoàn Sơn Hải, chỉ duy nhất Liên danh cao tốc HCM-TDM-CT (gồm Tổng công ty xây dựng Trường Sơn, Công ty TNHH thương mại dịch vụ và xây dựng NTV Thành Phát) là đạt yêu cầu.
Cụ thể, Tổ chuyên gia đánh giá nhà thầu Sơn Hải không đáp ứng yêu cầu về vật tư thiết bị cung cấp cho gói thầu; Không đáp ứng yêu cầu về tổ chức thực hiện mô hình thông tin công trình (BIM) trong gói thầu; Không đáp ứng yêu cầu về máy, thiết bị xây dựng phục vụ thi công gói thầu. Quá trình đánh giá E-HSDT của các nhà thầu hoàn toàn dựa theo các tài liệu do nhà thầu tự kê khai và nộp qua Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia cũng như các tài liệu làm rõ.
Dựa trên hồ sơ E-HSDT, Tổ chuyên gia đã thống nhất và kiến nghị chủ đầu tư xem xét lựa chọn Liên danh cao tốc HCM-TDM-CT là đơn vị trúng thầu. Sau đó chủ đầu tư đã ban hành thông báo kết quả lựa chọn nhà thầu theo kiến nghị của Tổ chuyên gia.
Theo chủ đầu tư, quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu, có một số nội dung cần làm rõ, Ban QLDA đã tổ chức thực hiện theo quy định, đồng thời xin ý kiến của các cơ quan chức năng có liên quan và đã được Cục Quản lý đấu thầu, Cục Kinh tế – Quản lý đầu tư xây dựng, Cục Đăng kiểm trả lời bằng văn bản.
Hà Mai
—————
Thanh niên (Kinh tế) ngày 28-8-2025:
https://thanhnien.vn/dau-thau-vuong-o-dau-185250528000018207.htm
(546/2.779)