Luật sư Trương Thanh Đức: Doanh nghiệp tuân thủ pháp luật không chỉ là an toàn pháp lý, mà chính là nền tảng kinh doanh.
(CFB) – Chuyên gia cho rằng ranh giới giữa linh hoạt và vi phạm rất mong manh. Vì vậy, khi không chắc chắn, thì doanh nghiệp vẫn cần đặt tuân thủ pháp luật lên hàng đầu.
Khảo sát Niềm tin kinh doanh 2025 do Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) thực hiện cho thấy, bên cạnh những cú sốc từ bên ngoài, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với những khó khăn “cũ”. Đáng chú ý, “khó khăn trong thực hiện thủ tục hành chính và đáp ứng các quy định pháp luật” đã vượt qua nhiều vấn đề khác, trở thành thách thức lớn nhất của khu vực doanh nghiệp, với 69,1% doanh nghiệp lựa chọn.
Ngoài ra 42,8% doanh nghiệp bày tỏ lo ngại về nguy cơ “hình sự hóa các quan hệ kinh tế” – một nỗi lo kéo dài qua nhiều năm. Dù Nghị quyết 68-NQ/TW đã khẳng định nguyên tắc không hình sự hóa, tâm lý e ngại vẫn tồn tại do sự thiếu rõ ràng trong một số quy định và cách áp dụng pháp luật.
Trong hành trình phát triển của doanh nghiệp Việt Nam, việc tuân thủ pháp luật ngày càng trở thành yếu tố then chốt để bảo đảm sự an toàn và bền vững. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không ít doanh nghiệp vẫn gặp khó khi áp dụng quy định, phần vì hệ thống pháp luật thay đổi nhanh, phần vì nguồn lực hạn chế. Trong bối cảnh đó, câu chuyện tuân thủ không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn phản ánh văn hóa, cách thức vận hành và tinh thần trách nhiệm của doanh nghiệp đối với xã hội.
Với gần 40 năm gắn bó trong lĩnh vực pháp luật doanh nghiệp, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đã có những chia sẻ về những khó khăn trong thực thi, những điểm cần cải thiện trong tư duy xây dựng pháp luật, và đặc biệt là cách để hình thành văn hóa tuân thủ thực chất trong cộng đồng doanh nghiệp Việt.
PV: Với kinh nghiệm nhiều năm tư vấn cho doanh nghiệp, ông nhận thấy đâu là vướng mắc lớn nhất của doanh nghiệp hiện nay khi thực thi pháp luật?
– Luật sư Trương Thanh Đức: Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, đã tạo cho người dân Việt Nam khả năng ứng biến linh hoạt, tuy nhiên trong đó xuất hiện cả những người “lách luật” để thích nghi với thực tế. Khi nền kinh tế chuyển đổi nhanh, cải cách diễn ra mạnh mẽ, thì tình trạng vướng luật càng xảy ra nhiều hơn.
Vi phạm pháp luật dường như tăng lên, từ cuộc sống sinh hoạt cho đến đầu tư kinh doanh. Nhưng cũng chính điều đó đòi hỏi chúng ta cần xây dựng luật pháp sát với thực tiễn hơn, phù hợp với khả năng thực thi của xã hội, chứ không chỉ là những đòi hỏi, mong muốn cao xa.
Trước hết, có thể thấy hệ thống pháp luật vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, nên việc thực thi và tuân thủ đôi khi còn gặp những trở ngại nhất định. Quy định phức tạp và chồng chéo, lại thay đổi quá nhanh, quá nhiều, khiến người dân, doanh nghiệp lúng túng, lo ngại, sợ sệt.
Yêu cầu thực hiện đúng pháp luật trở thành một thách thức không nhỏ. Không biết để thực hiện là một chuyện, nhiều khi biết rõ cũng không làm đúng được. Vì chỉ khi nào tự giác tuân thủ pháp luật là việc dễ dàng, ít tốn kém và thật sự có lợi thì chúng ta mới có được văn hoá tuân thủ pháp luật như ở các nước phát triển.
Một ví dụ là, trong rất nhiều năm trước đây, hộ kinh doanh có doanh thu lớn bao nhiêu cũng chỉ phải nộp thuế khoán, trong khi doanh nghiệp cùng ngành phải nộp thuế trên doanh thu và lợi nhuận, điều này dẫn đến sự thiếu cân đối trong nghĩa vụ thuế giữa các nhóm kinh doanh, đồng thời nảy sinh không ít vướng mắc trong quá trình thực hiện.
Không doanh nghiệp nào muốn làm sai, muốn vi phạm pháp luật, nhưng đôi khi cực chẳng đã và khó tránh, thậm chí không tránh được. Hoạt động kinh doanh cần sự nhanh nhạy, năng động, quyết đoán và chấp nhận rủi ro, trong khi nhiều quy định pháp luật cứng nhắc. Nhiều quy định chưa có hiệu lực đã thấy sai hay qua vài năm sau vẫn còn tranh luận đúng sai và nếu sai lại sửa liên tục.
Nghĩa là hiện nay đa số doanh nghiệp chỉ tuân thủ khi được yêu cầu, chứ chưa hình thành ý thức tự giác?
– Đúng là phần lớn doanh nghiệp hiện nay tuân thủ chủ yếu vì tâm lý sợ sai, sợ bị kiểm tra hoặc xử lý, chứ chưa thực sự coi việc tuân thủ là bắt buộc, là giá trị cốt lõi, nên thường làm với tâm thế qua loa, đối phó.
Khi mà quá khó để tuân thủ và có tình trạng, người tuân thủ lại bất lợi hơn người không tuân thủ, thì chưa thể hình thành ý thức, thành thói quen, thành phản xạ tự giác tuân thủ pháp luật.
Để hình thành được ý thức đó có lẽ cần một quá trình rất dài. Theo ông, ở giai đoạn này, cần hướng đi như thế nào thì phù hợp?
Hình thành ý thức tuân thủ pháp luật là một hành trình lâu dài, khó khăn và phải thay đổi nhiều thứ, từ tư duy xây dựng pháp luật, yêu cầu tuân thủ pháp luật đến cách thức xử lý vi phạm pháp luật. Việc xử lý nghiêm các vụ án lớn gần đây cho thấy Nhà nước đang quyết tâm làm trong sạch hệ thống, khẳng định nguyên tắc Hiến định “Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật”, nhưng cũng chỉ là khâu cuối cùng.
Về cách thức xử lý, cần tập trung vào những hành vi gian dối, chiếm đoạt, lừa đảo nghiêm trọng. Đồng thời, phải có lộ trình từng bước xử lý mọi vi phạm khác. Ví dụ, trường hợp chậm kê khai thuế vài trăm nghìn đồng mà bị phạt đến vài triệu là không hợp lý, nhất là đối với doanh nghiệp nhỏ. Mục tiêu của xử phạt là để răn đe, ngăn ngừa vi phạm, nhưng cũng phải tương xứng với tính chất và mức độ vi phạm.
Vậy theo ông, cải cách pháp luật nên bắt đầu từ việc sửa luật, hay từ cách thực thi và giám sát luật để hỗ trợ tốt hơn cho doanh nghiệp?
– Tất cả mọi thứ, tuân thủ hay thực thi thì đều xuất phát từ quy định của pháp luật. Vì vậy, cải cách pháp luật cần bắt đầu từ chính việc ban hành, sau đó đến việc thực thi của của cơ quan Nhà nước và cuối cùng mới đến việc tuân thủ của người dân. Thay vì bắt người dân phải tuân thủ những thứ thiếu thực tế, thì cần thay đổi quan điểm áp dụng pháp luật theo hướng, cho phép người dân và doanh nghiệp được làm theo bất cứ điều gì khi có căn cứ pháp lý cụ thể, không kể đó là luật hay nghị định, thông tư nào.
Trách nhiệm và hậu quả của việc chồng chéo, mâu thuẫn, xung đột, vướng mắc pháp luật là thuộc về các cơ quan ban hành pháp luật. Do đó, nguyên tắc áp dụng pháp luật hiện nay chỉ đặt ra đối với cơ quan ban hành pháp luật, còn người dân và doanh nghiệp cần phải áp dụng nguyên tắc không cấm là được làm và làm theo bất kỳ quy định nào có lợi nhất, vì họ không có lỗi nên họ phải được miễn trừ trách nhiệm và không chịu bất lợi do hệ thống pháp luật gây ra.
Nếu hai nguyên tắc trên không được tách bạch, doanh nghiệp sẽ tiếp tục rơi vào “ma trận pháp lý”, khó làm, khó đúng, khó an toàn. Khi đó, không chỉ hoạt động kinh doanh bị ảnh hưởng mà còn kìm hãm đổi mới sáng tạo và tăng trưởng.
Về nguyên tắc tuân thủ, cũng cần phân biệt rõ hai cấp độ tuân thủ đúng và tuân thủ tốt. Tuân thủ đúng là tuân thủ ở mức độ thấp, cứ thực hiện theo đúng câu chữ của pháp luật. Tuân thủ tốt là tuân thủ ở mức độ hợp lý nhất, theo tinh thần của pháp luật, mang lại hiệu quả tích cực, không máy móc, quy chụp.
Điều quan trọng là đòi hỏi và khuyến khích doanh nghiệp làm thực chất, làm bài bản, làm tử tế. Nếu có sai sót hay nhầm lẫn, cần có biện pháp xử lý hợp lý, giúp họ khắc phục thay vì trừng phạt, làm gián đoạn hoạt động sản xuất kinh doanh, thậm chí làm tê liệt ý chí làm ăn.
Cần thẳng thắn nhìn nhận rằng, không thể đặt ra quá nhiều mục tiêu, không thể kỳ vọng tuân thủ tốt hết mọi thứ trong một thời gian ngắn, khi thời gian, năng lực và nguồn lực xã hội đều hạn chế. Vì vậy, cần tiến từng bước, xác định rõ trọng tâm, trọng điểm và lộ trình khả thi.
Trong giai đoạn hiện nay, tinh thần “không hình sự hóa các quan hệ kinh tế” tiếp tục được nhấn mạnh, khuyến khích doanh nghiệp được làm tất cả những gì mà luật không cấm rõ. Không để tái diễn tình trạng vi phạm nhỏ vẫn bị xử lý hình sự, trong khi hành vi nghiêm trọng lại thoát. Điều này cho thấy cần có sự thống nhất và linh hoạt hơn trong áp dụng pháp luật.
Hiện nay đã có những quy định mới theo hướng tự do kinh doanh, khuyến khích sáng tạo, mạnh dạn, dám nghĩ, dám làm. Tuy nhiên, nếu cứ làm luật theo cách cũ thì sẽ lại mất hàng chục năm để sửa đổi hàng vạn điều luật và bất cập chắc chắn vẫn sẽ nảy sinh không ngừng.
Cuối cùng, với các CEO trẻ, ông có lời khuyên gì để họ không bị trả giá đắt vì thiếu hiểu biết pháp lý?
– Thực tế cho thấy, trong gần triệu doanh nghiệp hiện nay và có thể gấp đôi trong vài năm tới, phần lớn chưa có đủ nguồn lực cũng như nhân sự am hiểu pháp luật để thực hiện đúng quá nhiều quy định phức tạp hiện hành.
Do đó, pháp luật phải lường trước để đặt ra yêu cầu phù hợp cho doanh nghiệp từng bước thích nghi. Pháp luật phải thừa nhận và giải quyết được vấn đề thực tế của doanh nghiệp, từ chỗ chưa biết phải làm thế nào, đến lúc phải làm từng thứ và cuối cùng phải làm chuẩn xác, tuân thủ nghiêm túc. Vậy thì pháp luật phải dễ hiểu, dễ nhớ, dễ tiếp cận, dễ thực hiện và dễ bao dung.
Các cơ quan chức năng và đoàn thể phải giúp đỡ, hỗ trợ, chỉ dẫn, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tuân thủ từng bước. Tuân thủ tốt pháp luật là nền tảng kinh doanh, giúp doanh nghiệp xây dựng chỗ đứng trên thị trường.
Cái khó nhất đối với doanh nghiệp, đó là ranh giới giữa linh hoạt và vi phạm rất mong manh. Vì vậy, khi không chắc chắn, thì doanh nghiệp vẫn cần đặt tuân thủ pháp luật lên hàng đầu – đặc biệt ở các lĩnh vực liên quan đến an toàn, tính mạng, sức khỏe con người.
Tuân thủ pháp luật không chỉ là nghĩa vụ mà còn là sự tự trọng của doanh nhân, là văn hóa doanh nghiệp và thể hiện trách nhiệm với xã hội.
Luật sư Trương Thanh Đức là một chuyên gia pháp lý có gần 40 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực pháp luật doanh nghiệp, trong đó có gần 20 năm làm công tác pháp chế ngân hàng. Hiện nay, ông là Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) và có nhiều đóng góp trong vai trò tư vấn, phản biện chính sách pháp luật.
Tại Chương trình NEXT GEN CEO 2025, ông Trương Thanh Đức đảm nhiệm vai trò Thành viên Hội đồng Thẩm định, hỗ trợ thẩm định, tư vấn cho lãnh đạo doanh nghiệp trong các vấn đề liên quan đến pháp luật.
Phan Trang
—————
CafeBiz (Vươn mình kiến quốc) ngày 03-11-2025:
(1.733/2.186)