Bình luận về việc tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý cho doanh nghiệp

(Tham luận Hội thảo “Tháo gỡ ‘điểm nghẽn’ pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp”, do Tạp chí Đời sống & Pháp luật,Hội Luật gia Việt Nam tổ chức ngày 25-9-2025).

Câu 1: Ông đánh giá thế nào về thực trạng xây dựng và thực thi pháp luật hiện nay, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế. Sau khi Nghị quyết 66 và 68 được ban hành, hiệu quả công tác xây dựng và thực thi pháp luật đã được cải thiện đáng kể?

1.1. Đã qua nhiều nhiệm kỳ, qua rất nhiều năm, người dân, doanh nhân, doanh nghiệp đã bị trói, bị ngộp, bị choáng, bị khốn khổ trong rừng luật. Muốn hiểu luật cũng khó, muốn làm đúng cũng khó, muốn an toàn càng khó.

1.2. Sau khi có Nghị quyết 66 và 68, việc xây dựng và thực thi pháp luật đặc có rất nhiều thay đổi, nhiều nỗ lực, vất vả, cố gắng, đã thay đổi cơ bản, thậm chí đã có tính đột phá.

1.3. Tuy nhiên còn lâu mới đáp ứng được yêu cầu, vẫn còn chưa phù hợp với thực tế. Giờ do thay đổi chóng mặt, nên thêm phần rồi, thêm cả nguy cơ. Gỡ được cái này lại vướng cái kia. Vẫn khó khăn, vẫn vướng mắc, vẫn lo ngại, vẫn sợ hãi.

1.3. Trong bối cảnh mới, yêu cầu mới, quan điểm mới và để bước vào Kỷ nguyên mới thành công thì việc xây dựng và thực thi pháp luật cần phải làm thật sự đột phá như sau:

Thứ nhất, thực tế đã tăng quyền cho cơ quan chức năng, như nghị định, thậm chí thông tư thay thế cả luật hay xã phường quyền to hơn huyện quận, thì cũng phải tăng quyền cho doanh nghiệp, doanh nhân. Ban hành là quyền của Nhà nước, thì tăng quyền lựa chọn áp dụng pháp luật là quyền của Dân;

Điểm a, khoản 1, Điều 160 về “Điều kiện của nhà ở tham gia giao dịch”, Luật Nhà ở năm 2023 quy định: Một trong những điều kiện của “giao dịch về mua bán, thuê mua, tặng cho, đổi, thế chấp, góp vốn bằng nhà ở thì nhà ở” là phải “Có Giấy chứng nhận theo quy định của pháp luật”. Trong khi có lẽ cỡ 90% nhà ở tại khu vực nông thôn, không được cấp sổ.  Thế là bố mẹ không được phép cho con nhà ở, dù nhà có từ trước 1945. Vậy phải làm thế nào? Hoặc là chờ đợi trong vô vọng vài nhiệm kỳ nữa Quốc hội sửa luật, vì cả 3 luật Nhà ở năm 2005, 2014 và 2023 vẫn cứ “cấm” như vậy. Hoặc bố mẹ phải chết thì mới có cơ hội chuyển quyền sở hữu cho con. Tại sao đã có quyền sở hữu rồi, mà chủ sở hữu lại không được quyền bán, cho thuê, thế chấp,… nhà ở, chỉ vì quy định phủ nhận thực tế, tước bỏ quyền của dân, gây ra bao nhiêu khó khăn, tranh chấp phức tạp. Trong lúc chờ xử lý xong (có thể là vài chục năm nữa), thì hãy tạm quên đi những quy định vô hiệu hoá quyền định đoạt tài sản của chủ sở hữu theo Hiến pháp và Bộ luật Dân sự năm 2015.

Thứ hai, miễn giảm trách nhiệm (“ân xá”) trong một giai đoạn nhất định (5 – 10 năm gì đó) đối với trường hợp vi phạm nhưng không cố ý, đặc biệt là trong trường hợp có mâu thuẫn, xung đột pháp luật, bao gồm 3 loại: Một là, miễn hoàn toàn việc xử phạm, nhất là xử tội hình sự. Hai là, giảm nhẹ việc xử phạt. Ba là, thay thế việc xử phạt hình sự bằng xử phạt hành chính (đúng với tinh thần Nghị quyết không hình sự hoá quan hệ kinh tế, hành chính);

Thứ ba, việc tăng quyền lựa chọn áp dụng pháp luật và miễn giảm trách nhiệm phải được quy định rõ trong 1 đạo luật hay Nghị quyết của Quốc hội. Giờ mới chỉ mới có chủ trương, chứ luật thì vẫn rất chặt, xử phạt thì vẫn rất nặng. Làm sao hiện thực hoá Nghị quyết được, vì không làm trái luật được, vì hình sự mới đúng luật, chặt vẫn đúng luật, nặng vẫn đúng luật.

Câu 2: Nghị quyết 66 yêu cầu sự tham gia rộng rãi, thực chất của người dân, tổ chức, doanh nghiệp trong xây dựng và thi hành pháp luật. Xin hỏi Luật sư Trương Thanh Đức, làm sao để tăng cường sự tham gia của người dân, doanh nghiệp trong quá trình xây dựng pháp luật hiện nay?

2.1. Việc xây dựng và thi hành pháp luật, nhất là pháp luật đầu tư, kinh doanh, rất cần có sự tham gia của người dân, tổ chức, doanh nghiệp một cách rộng rãi, thực chất và hiệu quả.

2.2. Muốn người ta tham gia thì phải cầu thị, thiện chí, tiếp thu và cũng cần có phương pháp phù hợp thu hút sự quan tâm, hào hứng, tích cực.

2.3. Cần phải thông qua nhiều kênh, chứ không chỉ họp và đưa lên trang web. Người ta không thích họp. Người ta càng không muốn vào website góp ý trong hoài nghi, vô vọngt.

2.4. Cần có kinh phí thoả đáng để mua chất lượng. Giờ kinh phí làm luật đã nhiều hàng chục lần trước rồi, cần xuống tiền, cần có cơ chế động viên, khuyến khích, ghi nhận, không hẳn bằng tiền. Chả cứ doanh nhân, nhân dân cũng thường bảo nhau, không có bữa trưa nào miễn phí. Pháp luật là đắt đỏ, khó nhất, quan trọng nhất không thể đòi hỏi ngon bổ rẻ miễn phí. Tất nhiên, cần hiểu rộng hơn, phí không chỉ là tiền.

2.5. Mọi ý kiến đều phải được lắng nghe, tôn trọng, tiếp nhận, xử lý và trả lời (riêng hoặc chung). Mọi ý kiến đều cần tiếp thu và đều có thể tiếp thu, kể cả đúng, kể cả sai, kể cả hay, kế cả dở. Đúng, hay thì tiếp thu để xử lý nội dung. Sai, dở thì cũng phải xem lại, tiếp thu về hình thức, kỹ thuật. Ý tưởng lập pháp và kỹ thuật soạn thảo đều rất quan trọng, thậm chí 50 – 50.

2.6. Những ý kiến hợp lý, đúng đắn, có giá trị thì vô giá. Nó cần cái tâm của người góp ý và cái tầm của người tiếp thu: Chuyển sai thành đúng, biến dở thành hay, chứ đừng biến hay thành dở, biến đúng thành sai.

2.7. Điều cuối cùng tôi muốn nói là, ý kiến được cho là đúng, là hay, là sai, là dở là được chủ quan gán, hay bị gán thế, chứ thực sự có tâm, có tầm, có tài, có tiền, thì đôi khi sai, dở, chưa chắc đó đã là sai, dở, có khi đấy mới thật đúng, thật hay. Chốt lại, là để giải quyết được điểm nghẽn của điềm nghẽn, để pháp luật đột phá và hiệu quả được như kỳ vọng của Nhà nước, như mong muốn của Nhân dân thì cần “có tâm, có tầm, có tài và có tiền”.

Hà Nội ngày 25-9-2025

Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC.

(1.263)