Bình luận về Chính sách thuế mới đối với hộ kinh doanh.
(Tham luận tại Tòa đàm Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai với hộ kinh doanh do Hội các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam – VACD tổ chức ngày 10-12-2025 tại Hà Nội).
1.1. Đồng tình với việc thay đổi chính sách quản lý thuế. Lúc này mới làm là muộn rồi, không thể chậm hơn nữa. Tôi tham gia chủ yếu từ khía cạnh pháp lý.
1.2. Hai loại quản lý theo quy trình & mục tiêu (phải làm nhiều yêu cầu, thủ tục & khoán kiểu như hợp đồng lao động & hợp đồng khoán việc).
1.3. Đến lúc phải thay đổi, nhưng trước kia thì việc chuyển đổi này cần làm trong 3 – 5 năm, trong bối cảnh hiện nay thì làm trong 1 năm, rất gấp, rất mệt.
1.4. Vì vậy cần xem xét với quan điểm đổi mới, cải cách & phải ưu tiên vì mục tiêu phát triển chung trên mục tiêu tăng thu.
2. Về vấn đề cụ thể:
2.1. Cụ thể thì còn rất nhiều vấn đề về ngưỡng doanh thu chịu thuế, về thuế suất, về tính chất thuế (thuế VAT thì lẫn với doanh thu, thuế thu nhập thì lỗ vẫn phải nộp); về việc so sánh với thuế kinh doanh của doanh nghiệp, với thuế thu nhập cá nhân, về xử phạt vi phạm hành chính,…
2.2. Trước khoán thu, thì nhiều khi doanh thu trăm tỷ cũng gần như 1 tỷ/năm. Doanh thu chục tỷ cũng chả khác mấy doanh thu 100 triệu/năm. Nay thay đổi hoàn toàn cách thức quản lý, thì mức doanh thu 500 triệu/năm đòi hỏi sát thực, tức việc nộp thuế sẽ tăng lên rất nhiều. Nhìn vào con số thì gánh nặng về thuế nhẹ hơn 05 lần, nhưng nếu làm đúng thì nhiều trường hợp sẽ nặng hơn.
3. Về triển khai thực hiện:
3.1. Câu chuyện của hộ kinh doanh, trước đây được pháp luật định nghĩa là thương nhân, còn hiện nay bản chất theo pháp luật là một loại doanh nghiệp siêu nhỏ hay doanh nghiệp nhỏ hoặc doanh nghiệp vừa và thậm chí là cả doanh nghiệp lớn, với doanh thu hàng ngàn tỷ đồng/năm. Tôi gọi đó là doanh nghiệp hộ.
3.2. Thông tin đại chúng & mạng xã hội truyền thông: Các khoản tiền vào tài khoản phải nộp thuế là nói hình thức, không phải bản chất. Tiền vào tài khoản nhiều khi không phải là thu nhập nộp thuế. Ngược lại tiền không qua tài khoản ngân hàng, nếu là doanh thu và thu nhập thì cũng vẫn phải kê khai, nộp thuế. Khoản nào phải nộp, khoản nào không, tài khoản ngân hàng là tiền vào ra, đủ loại, khoản, chỉ là thông tin tham khảo, chử không đồng nghĩa với cứ tiền vào là doanh thu phải kê khai, nộp thuế.
3.3. Cái khó sắp tới không chỉ với hộ kinh doanh, mà với cả cơ quan quản lý thuế. Thuế với nhóm doanh thu từ 3 tỷ/năm trở lên chẳng khác gì với doanh nghiệp. Vì vậy, cần sự đồng bộ giữa pháp luật thuế & pháp luật khác:
Về mối quan hệ với pháp luật doanh nghiệp: Thúc đẩy hộ kinh doanh quy mô lớn, phải kê khai, quyết toán, đặc biệt là nếu chấp nhận kê khai, khấu trừ thuế VAT (nay có thể chưa làm nhưng rồi sẽ phải làm) chuyển đổi thành doanh nghiệp. Tuy nhiên thay vì xếp vào 4 nhóm doanh nghiệp theo quy mô hiện nay thì cần xem xét có thể tạo thèm một loại hình doanh nghiệp đặc biệt nữa, doanh nghiệp hộ kinh doanh.
Về mối quan hệ với pháp luật ngân hàng: Cần sớm sửa đổi quy định thanh toán không dùng tiền mặt, Trà sữa 20.000 đồng, rau muống 10.000 đồng, cả nước chuyển khoản, vậy mức thanh toán không tiền mặt nên thế nào? Quản lý, xử lý tài khoản ngân hàng. Không chỉ một tài khoản, mà phải xử lý dữ liệu nhiều tài khoản của 1 hộ, của nhiều hộ nhiều người.
3.4. Lúc này rất cần vai trò, sự hỗ trợ của các hội đoàn nghề nghiệp về những vấn đề chung giống nhau, để chủ động hiểu đúng, tuân thủ, đỡ sai sót, đỡ vi phạm, đỡ tốn kém, dễ dàng thực hiện. Rất nhiều hội đoàn, nhưng doanh nghiệp hiện nay rất ít được hỗ trợ pháp lý, công nghệ, kế toán, giải pháp,… Hộ kinh doanh càng không có hội hè, càng bơ vơ, hoang mang lo sợ.
3.5. Cuối cùng, sửa đổi quy định về xử phạt hành chính và hình sự. Nghị định số 310/2025/NĐ-CP mặc dù đã sửa rất lớn, bỏ phạt chậm xuất trên từng hoá đơn mỗi lần, nhưng vẫn còn rất nặng với hộ kinh doanh. Cần phải “Ân xá” một hai năm hoặc phạt thấp rồi nâng lên vừa, đừng sát phạt quá cao so với quy mô doanh thu và thu nhập, nhất là với đa số lỗi vô ý và lỗi rất khó đúng, thậm chí không thế làm đúng ngay lập tức.
3.6. Thay đổi lớn với mấy triệu hộ kinh doanh, cần sự hỗ trợ to lớn, để duy trì, thúc đầy sản xuất, kinh doanh. Làm sao để tránh tâm lý và thực tế đóng cửa hay tách hộ kinh doanh như tách hộ sử dụng điện. Thay vì cả nhà 1 hộ, sẽ là n hộ: Hộ vợ, hộ chồng, hộ ông, hộ bà, hộ bố, hộ mẹ, hộ con cái, hộ giúp việc, hộ trợ giúp của người thứ ba,…
(953)
————
Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI, Trọng tài viên VIAC
(Chuẩn bị tại chỗ)